مسعود میرشاهی — شعر و ادب تاجیکی در سده بیست به زبان فرانسوی

زبان ، ادب و فرهنگ یک کشور زمانی شکوفا میشود که از مرزهای کشور پا فراتر نموده و به زبانهای دیگر نیز برگردان گردد. ادبیات تاجیک و فارس سده ها است که به بیشتر زبانهای رایج در دنیا ترجمه و بسیاری از آنها شناخته شده اند. از رودکی گرفته تا نظامی ، از پورسینا تا محمود خجندی، از بیرونی و فردوسی تا ناصر خسرو و خیام ، صدها ادیب و دانشمند کارهایشان در دنیا شناخته شده اند. در این کوتاه هدف به بررسی کار آنها در زبان فرانسوی نیست بلکه در اینجا میخواهیم کارهای ادیبان تاجیکی که در سده اخیر به زبان فرانسوی منتشر شده است اشاره کنیم. نویسنده این جستار تنها به کارهایی که در اختیار دارد اشاره میکند و اگر بیش از این موجود است پسانتر آنها را معرفی خواهیم کرد. از زمان استقلال تاجیکستان در سالهای 1924 و 1926 م چند سفر نامه به زبان فرانسوی موجود است که توسط روزنامه نگاران روسی نوشته شده و به فرانسوی برگردان شده است. در این میان کتابی به نام تاجیکستان در سال 1954 برای نخستین بار استانهای تاجیکستان را معرفی کرده و تنها کتابی است که بگونه کامل به سبک تبلیغات سویتیکی در دسترس اروپائی ها قرار گرفته است

انتشار کارهای ادبی تاجیکستان در فرانسه از سال 1956 آغاز گشته است و بنیانگذار این کار شخصیت برجسته ادبی فرانسه «لوئی آراگون» میباشد. وی در سال 1897 در پاریس بدنیا آمده و در سال 1982 در پاریس فوت می کند. لوئی آراگون ، شاعر ، داستان نویس و ژورنالیست، از شخصیت های برجسته حزب کمونیست فرانسه می باشد( از سال 1927 تا پایان عمر)

لوئی آراگون

لوئی آراگون در دوجلد کوشش میکند که ادبیات سویتیکی را به زبان فرانسوی معرفی کند. نخستین جلد به نام » پیشتازی بر ادبیات سویتیک» بزرگان ادبیات روسی را از جمله الکسی تولستوی و کونستانتین فدین معرفی کرده است. جلد دوم همین کتاب » بخارا » نام دارد که مؤلف آن صدرالدین عینی می باشد. این دو جلد کتا ب توسط انتشارات معتبر فرانسوی در سال 1956 وارد بازار و گنجینه ادبیات فرانسه می گردد. کتاب دیگر صدرالدین عینی به نام «مرگ سود خور La mort de l’Usurier » در سال 1957 به زبان فرانسوی منتشر میگردد

در مقدمه کتاب بخارا یادآوری شده است که کتاب بخارا نخستین اثر ادبی تاجیکی است که به زبان فرانسوی ترجمه شده است

ادبیات سویتیک با مقدمه لوئی آراگون

مرگ سود خور، از صدرالدین عینی

سالها بعد، در سال 1981 نمونه ادبیات تاجیکی بهمراه معرفی هنر های تجسمی در شماره 269 » نامه سویتیک» در 192 صفحه به زبان فرانسوی منتشر میشود. در این شماره کار بیش از 21 نفر آمده است که در این جستار صورت و کارنامه کوتاه برای هر نفر به زبان فرانسوی گزارش شده است که در اینجا می آوریم. این نامه با مقدمه مؤمن قناعت آغاز گردیده و پس از آن قطعات بگونه شعر و یا نثر بخش اول این نامه را تشکیل می دهد. نخست از میرزا تورسون زاده چکامه هائی به نام : عقاب، باغ ما، یک زن یک زن است و برگشت (از هند) آمده است. بخش دوم به نثر و از جلال اکرامی به نام دوازده دروازه بخارا ، سپس از میرسید میرشکر چکامه ای به نام » دل من از آن انقلاب است» و دیگری به نام » مردی که هستم به آن مغرورم» ، پس از آن داستانی به نام » پیشتر….» از ساتم الغزاده، و پیرو آن منظومه ای از باقی رحیم زاده به نام » در روشنی ماه» آمده است. در لابلای این صفحه ها نمونه آرایش زنانه از جمله سینه ریز، گوشواره و دست دوزی های سوزنی گذاشته شده است

نامه سویتیک

نامه سویتیک با داستانی بلندی در هفت بخش از فضل الدین محمدیوف به نام «دوئل» ادامه پیدا میکند و پس از آن چکامه ای از امین جان شکوهی به نام » زمین را برای نخستین بار شخم زنیم» و » امید من، تو به آرزوی من خیانت می کنی» آمده است. در لابلای صفحه ها، نقاشی هایی از زیارت شاه دولتوف ( ابن سینا) سبزعلی شریپو ( بیمرگان، جشن نوروز)، زیارت شاه دولتوف ( باغ انار پدر بزرگم) ، از مروت بگ نظروف دو کار (چهره یک هنرمند، چشم انداز)، زیارتشاه داودوف (ساختن نمد) و از ولیمد آدینه یوف ( نوازندگان) آمده است. دو شعر از لایق شیرعلی به نامهای «دوشنبه» و » کوه های سغد» و پس از آنها نمونه کار رسول هادیزاده به نام » گلدان گل در ایوان» و سپس از بازار صابر چهار چکامه: نخستن آن بی نام و باقی: » زمین»، » راز من» و » کابل» آمده است. از فاتح نیازی نوشته ای که با نام خرم ….آغاز میشود و داستان در استالینگراد می گذرد وجود دارد… و سپس چکامه های گلرخسار صفیوا به نام های » لنین»، «عروسی»، و همچنین از گلنظر کلدی چکامه ای با نام «شاید به نام زمین سکوت کن» گزارش شده است. از اورون کوهزاد داستانی به نام » گردنه کوه» بگونه فشرده شده و پس از آن چکامه هائی از گلچهره سلیمانوا » درخت بلوط من»، » به پسرم»، و سپس از حبیب الله فیض الله شعرهایی به نام » نارک» و «رباب» و سپس از زلفیه عطائی دو چکامه به نامهای » آسمان در برکه آب » و » شعر مورچه» آمده است. از تیمور ذولفقارف داستان » نخستین عشق ملا نصر الدین» و یک متن دیگر و پس از آن از آتاخان لطیفی پنج متن ادبی گزارش شده است

بخش دیگری از کتاب به نام میراث ادبی از عینی تا یوسفی با مقدمه خورشید آتاخانوا ، به ادیبان کلاسیک تاجیک از جمله صدرالدین عینی، ابوالقاسم لاهوتی، پیرو، عبدالسلام دهاتی و حبیب یوسفی پرداخته و نمونه ای از کار هرکدام را آورده است. در بخش دیگر به نام «انسان و زمانش» از محی الدین حاجیوف متنی به نام » اعتبار نور» آورده شده است. افزون بر اینها، بخشی به نام دیدگاه ها آمده است که در آن از محمد جان شکورف نوشته ای به نام «طرح زمان» و از عسکر حکیموف متن «پیدایش نمونه های کهن» و از آتاخان سیف الله مقاله ای به نام «رابطه های بین المللی ادبیات تاجیک» آمده است

در فصلی در باره » افغانستان – تاجیکستان، برادری در ادبیات «، نامه سلیمان لایق از افغانستان به مؤمن قناعت » که تا ابد دیدگاه لنین زنده بماند» گزارش شده و در پاسخ به آن مؤمن قناعت با شعر در چهار قسمت: » انقلاب ماه آوریل»، «زندگی در کشتزارها «، «برای بحرین» (فرزند کوچک مؤمن قناعت) و «صبح امید» آورده است و پس از آن ارتباط ادیبان تاجیک و افغان در دو صفحه آمده است. در بخشی محمد سیف الدین عاصمی در باره سویتیک شناسی آورده است. در ادامه آخرین بخش کتاب در باره هنر تاجیک میباشد که در آن لطفیه عینی در باره هنرمندان جوان تاجیک و سپس رعنا محمدوا در باره ستاره باله تاجیک «ملکه صابروا » و در پایان جستاری از اصل الدین نظاموف در باره شش مقام نوشته است. در لابلای متن، سه نقاشی سیاه قلم ازتوردی سمندرف، به نامهای (یتیم)، (مرگ سودخور) و (مرغاب) وجود دارد.

در پایان کتاب فهرست برخی از نویسندگان آمده است که عبارتند از