خط فارسی خط نیاکان

پنجم اکتبر در تقویم تاجیکستان روز زبان تاجیکی (فارسی) نام گرفته است. تاجیکستان از میان 15 جمهوری عضو اتحاد شوروی نخستین کشوری بود که در تاریخ 22 ژوئن سال 1989 زبان فارسی تاجیکی را به عنوان زبان دولتی در شورای عالی (پارلمان وقت) به تصویب رساند. بعدها این مناسبت به روز 22 ژوییه منتقل شد و در سال 2009 نیز این تاریخ باز تغییر کرد و از آن زمان تا کنون روز زبان تاجیکی روز پنجم اکتبر هر سال تجلیل می شود.

خط نیز با زبان رابطه‌ای ناگسستنی دارد و به مناسبت روز زبان فارسی تاجیکی، سخن گفتن از خط خالی از لطف نیست. در لغتنامه دهخدا در مدخل واژه خط آمده است: «خَط یا دبیره، هنر یا وسیله‌ای برای ثبت و نوشتن ذهنیات و تفکرات با استفاده از علائمی است که به چشم آشنا باشد و دیده شود. جاحظ می‌گوید: خط، زبان دست است و حافظ افکار و آثار.»

خط کنونی که تاجیکان با آن می‌نگارند، خط سیریلیک است. تا سال 1929 تاجیکان نیز همانند دیگر پارسی زبانان در ایران و افغانستان، به خط فارسی می‌نوشتند اما «تبر تقسیم» سبب شد آنکه زورش بیش بود، خط دیگری را بر مردم فارسی زبان تاجیک تحمیل کند. تا سال 1991 و فروپاشی حکومت شوروی اوضاع بر همین منوال بود و سخن گفتن از بازگشت به خط فارسی، ناممکن. اما از آن سال و با استقلال جمهوری تاجیکستان، زمزمه بازگشت به رسم الخطی که تاجیکان «خط نیاکان»ش می خوانند بالا گرفت هرچند تا امروز اقدام عملی مشخصی برای جایگزینی خط سیریلیک با خط فارسی در تاجیکستان اجرا نشده است.

این نوشته نه قصد دارد بر ضرورت جایگزینی خط سیریلیک با خط فارسی تأکید کند و نه واقعیتی چون هژمونی روسیه و تأکیدش را بر حفظ دبیره‌ی سیریلیک در تاجیکستان کم اهمیت می‌داند. بلکه تاجیکان را دعوت می کند تا خود به آموختن خط فارسی اقدام کنند. امامعلی رحمان رییس جمهوری تاجیکستان امسال در پیام خود به مناسبت روز زبان تاجیکی، زبان مادری مردم تاجیک را در ردیف وطن، استقلال، هویت، فرهنگ و آیین‌های ملی و از جمله مقدسات تاجیکان خوانده و از تمامی شهروندان تاجیکستان درخواست کرده است که در رشد و حفظ زبان مادری خویش و انتقال دادن آن به نسل‌های آینده، کوشا باشند. تلاش برای رشد دادن و حفظ زبان مادری و سپردن آن به آیندگان، بدون تلاش برای آموختن خطی که برترین آثار ادبی آن زبان بدان نگاشته شده است، ممکن نیست.

اما نخستین و مهم ترین مرحله در یادگیری خط فارسی، تغییر نگاه به آن است. تاجیک‌ها در دوران شوروی، خط فارسی را خط نیاکان خواندند تا بتوانند آن را همچون میراث ارزشمند نیاکانشان، حفظ کنند و از گزند دور بدارند. اما امروز روزگار دیگری است. به خط فارسی، خط نیاکان گفتن، اگرچه ارزش این خط را نزد تاجیکان نشان می دهد اما یک معنای غیرمستقیم ناخواسته هم دارد: خطی که همچون میراثی پربها، باید آن را بر لب طاقچه نهاد و نگریست نه این که از آن استفاده کرد. اما آیا به راستی خط فارسی چنین است؟ خط فارسی امروز به عنوان خط  زبان فارسی، رسمیت دارد. از آغاز پیدایش شبکه جهانی اینترنت، ایرانیان و افغانان با خط فارسی در این فضای جدید حضور یافته اند. امروز تاجیکان با یادگرفتن خط فارسی می‌توانند به دریای بیکرانه ای از دانش و اطلاعات دسترسی یابند و از بن بست کنونی که ناشی از سخن گفتن به یک زبان و نوشتن به خط مربوط به زبانی دیگر است، بیرون آیند.

آری، امروز روزگار دیگری است. امروز تاجیکستان صاحب استقلال است و تاجیکان صاحب دولت. مردم تاجیکستان باید که در این روزگار، خط فارسی را نه خط نیاکان، که خط فرزندان بنامند تا همواره به یاد داشته باشند همه فرزندان تاجیکستان از این پس باید خط فارسی را بیاموزند و باز به فرزندان خود آموزش دهند. امروز هر نوجوان و جوان تاجیک باید بتواند دیوان‌های حافظ و سعدی و مولانا و نظامی و فردوسی و جامی و عطار و اشعار رودکی و سنایی و ده‌ها و ده‌ها شاعر بلندآوازه دیگر را به خط اصلی که اشعار بدان نوشته شده اند، بخواند. این گونه است که در آینده نزدیک هم تاجیکان از ثمره‌ی این آموختن به نیکوترین شیوه بهره مند می شوند و هم ایرانیان و افغانان از دانش مکتوب معاصر تاجیکان که به سبب نوشته شدن به حروف ناآشنا، برای آنان قابل فهم نیست، بهره خواهند برد.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube