دانشمند سوئیسی: رحیم مساف از کسی نمی ترسید

15 نوامبر سال جاری در شهر مسکو به مناسبت 80 سالگی آکادمیسین رحیم مساف کنفرانس علمی برگزار گردید که در آن از خدمات این دانشمند فقید تاجیک یادآوری شد.

 آکادمیسین رحیم مساف مؤلف کتاب پرسروصدای“تاریخ تبرتقسیم” و مدیر سابق انستیتوی تاریخ، مردم شناسی و باستان‌شناسی آکادمی علوم تاجیکستان با عقیده‌های تیز و تند و مخالفت‌هایش معروف بود.

 او یگانه عالم و عضو مجلس عالی کشور بود که به طرفداری واگذاری یک قسمت زمین تاجیکستان به چین مخالفت کرد و علی‌رغم قرار حکومت کشور به مناسبت 2700 سالگی کولاب و 3000 سالگی قلعه حصار اعتماد نداشت و این موقیش را پنهان نمی‌کرد.

 رحم مساف سال گذشته از عالم درگذشت.

 نامبرده از دوران جوانی تا آخر عمر با مسکو و دایره‌های علمی روسیه علاقه زیچ داشت. همین است که اهل علم مسکو اورا فراموش نکردند.

 در زیر معروضه مورخ و فیلسوف ایرانی تبار مقیم سوییس، بهمن آزادفررا در باره آکادمیسین رحیم مساف که در کنفرانس مسکو ارائه شد، پیشکش شما می‌گردانیم.

 آن چه باید از رحیم مسوف آموخت…

 بی‌شک از رحیم مسوف بسیار می‌توان آموخت. میراس آکادمیسین مساف فقط در کتابها و مقالات او خلاصه نمی‌شود. او منش و شهامتی را برای ما به جای گذاشته است که به اندازه‌ای نوشته‌هایش ارزشمند است.

 من در این جا نمی‌خواهم به بررسسی کارهای علمی پروفسور مسوف بپردازم، زیرا صلاحیت علمی این کاررا ندارم. آن چیز می‌خواهم امروز بیان کنم، شجاعت او در دفاع از هویت قومی و فرهنگی تاجیکان است.

 او از گفتن حقایق تاریخی از هیچ کس و از هیچ چیز نمی‌هراسید و آن چه را درست و عادلانه می‌دانست بر زبان می‌آورد یا با قلمش به ثبت می‌رساند.

 رحیم مسوف در گفتن حقیقت به این که در کجاست و در میان چه کسانی هست، نمی‌‌اندیشید، او پروای آن را نداشت که میان یک گروهی پانتورکیست است و یا در میان سیاستمداران. او وقتی در میان آکادمیسینها و یا سیاستمدارانی که مایل به وارونه کردن تاریخ بودند، قرار می‌گرفت، یک و تنها به پا می‌خواست و همچون اقلیت یک نفره با بیان حقایق تاریخی جلوی تحریف تاریخ را می‌گرفت.

 او نمی‌پذیروفت که به خاطر ملاحظات سیاسی از گفتن حقایق خودداری کند. هر کجا و در هر شرایطی که با تحریف تاریخ رو به رو می‌شد، میخوروشید و بی پرده عقایدتش را ابراز می‌کرد.

 یادم می‌آید در سالهای پرتلاطم جنگ داخلی تاجیکستان یک بار که با هم بودیم، تعریف می‌کرد که در سفر به ترکیه مقامات آن کشور به مساف گفتند:

“شما تاجیکها از نظر چهره و مشخصات ظاهری به ما ترک های ترکیه شباهت دارید. در صورتی که دیگر مردمان آسیای مرکزی که مانند مردم ترکیه، ترک هستند، به ما شبیه نیستند.

 ما می‌خواهیم که شما تاجیکان اعلام کنید که ترک هستید، تا ما به تبار مشترک میان مردم تاجیکستان و ترکیه ببالیم. اگر شما چنین کنید، آن گاه کشور ترکیه همه گونه کمک در اختیار کشور تاجیکستان قرار خواهد داد.”

 پروفسور مساف دریافته بود که مقامات ترکیه از این که مردمان ترک نژاد آسیای مرکزی به مردم ترکیه شبیه نیستند و نمی‌شود همه آنهارا از یک نژاد به حساب آورد، ناخورسندند و می‌خواهند با ترک خواندن تاجیکان که از لحاظ چهره به مردم ترکیه امروز شباهت دارند، خودرا با تاجیکان همریشه اعلام کنند و بگویند که هر دو ملت ترک تاجیکستان و ترک ترکیه یک ریشه مشترک دارند که آنهارا از بقیه ترکان آسیای متمایز می‌سازد.

 مساف به مقامات ترک گفت:

 “مردمان ترک چهره آسیای مرکزی ترک واقعی هستند. آنها هم ترک نژاد هستند و هم ترک زبان. اما اکثریت مردم ترکیه از نژاد هند و اروپایی هستند و فقط زبانشان ترکی شده است.

 اگر میان مردم ترکیه با ترکان آسیای مرکزی تفاوت ظاهری وجود دارد، دلیلش در تفاوت نژادیست. مثلاً قزاقها و قرقیزها هم ترک نژاد و هم ترک زبان هستند. ولی مردم ترکیه آریانژادانی هستند که زبان هند و اروپایی خودرا فرو گذاشتند و به جای آن به ترکی تکلم کردند.

 شباهت چهره تاجیکان و مردم ترکیه نیز گویای این حقیقت است که هر دو ملت از یک نژاد هستند. با این تفاوت که مردم تاجیکستان زبان هند و اروپایی خودرا نگه داشتند و ترک زبان نشدند.

 در آسیای مرکزی مردم آریایی‌نژاد و فارس‌زبان قرنها در کنار مردم ترک نژاد و ترک زبان در کنار هم زندگی کرده‌اند و تا قبل از دو قرن گذشته بر سر هویت هیچ مشکلی نداشتند. نه ما تاجیکان سردرگم بودیم و نه ترکان.

 اما شما مردم ترکیه، ترکیبی هستید از دو هویت مخالف. شما پاره‌ای از دو هویت تاجیک و ترک را دارید. به لحاظ چهره شبیه به تاجیکان هستید، زیرا ما و شما از یک نژاد هستیم و شباهت میان ما امریست، طبیعی.  شما نمی‌توانید شبیه یک قرقیز یا قزاق شوید و نمی‌توانید چهره آنهارا دیگر کرده و آنهارا مانند خود آریانی‌اش کنید.

 اما اکنون زبان شما در ترکیه، مانند زبان قرقیزها و قزاقها از خانواده زبان ترکیست و شما اصرار دارید که ترک زبان بمانید. ولی همزمان نمی‌توانید، خودتان را به لحاظ چهره ترک بخوانید.

 برای حل این دوگانگی می‌خواهید ما تاجیکان هویت یکدست خودرا به کنار نهاده و ترکزبان شویم، تا شما ادعا کنید مردم ترکیه و تاجیکستان از یک تیره ترک هستند که از لحاظ ظاهری با دیگر ترکان آسیای مرکزی متفاوتند.

 اکنون بهتر آن است که به جای اینکه ما تاجیکان تاریخ را فریب داده و خودرا ترک بخوانیم، شما مردم ترکیه به ریشه نژاد خود بازگشته و اعلام کنید که مردم آریایی‌نژاد هستید که زبان تان ترکی شده است.

 من گمان نمی‌کنم کس دیگری به غیر رحیم مساف می‌توانست چنین پاسخ منطقی و علمی به مقامات ترک بدهد و از هویت و زبان تاجیکان دفاع کند.

 ما مردم فارس‌زبان هرگز هویت خودمان را به دیگران تحمیل نکردیم. اگر کسانی زبان مارا آموخته‌اند و به کار بستند، کاملاً داوطلبانه بوده است.

 پس از سقوط سامانیان، برای هزار سال اقوام گوناگون ترک بر سرزمین های ما حکومت کردند، هر قبله ترک حکومتش را با زبان ترکی آغاز کرد، ولی با گذشت زمان ترکی را فرو گذاشت و فارسی‌زبان شد. آن چه سبب این تغییر زبان و به دنبال آن تغییر فرهنگ شد،  جاذبه زبان و فرهنگ ما بود، وگرنه ما زور شمشیر فاتحان ترک را داشتیم و نه نه میل تحمیل فرهنگ خودرا.

 اما با ظهور پدیده دولت-ملت پای دیگرسازی هویت به آسیای مرکزی باز شد که آغازگر آن ترکیه و پانترکیزمی بود که توسط آن دولت در دوران جنگ جهانی اول به آسیای مرکزی صادر شد، نتیجه نفوذ سیاسی پانترکیستها برای تاجیکان“تبرتقسیم” و سپس ترکسازی تاجیکان بود.

 کوشش برای تغییر هویت تاجیکان در ازبکستان از سالهای پایان حکومت شوروی نمونه زنده‌ای روند هویت زدایی است که همانگونه‌ای که گفته شد جرقه‌اش در سالهای جنگ جهان اول در آسیای مرکزی زده شده بود.

 اما در این هویت زدایی نباید فقط پانرورکیسم را مقصر دانست، تاجیکان ترسویی که با کمترین فشار هویت خودرا ترک کردند، به اندازه پانترکیستها مقصرند.

 تاجیکان اگر در مقابل فشار تغییر هویت ایستادگی می‌کردند و زود تسلیم نمی‌شدند، پانترکیستها نمی‌توانستند کاری را پیش ببرند.

 من گمان می‌کنم، پاسخی که رحیم مساف به مقامات ترکیه داد، نمونه‌ای است عالی از شهامت اخلاقی و علمی یک تاجیک. هر تاجیک باید از پاسخ مسوف درس بیاموزد و بدون هراس و ملاحظه مقابل هویتش ایستادگی کند.

 اگر ما چنین بکنیم و راه پروفسور مساف را ادامه‌ بدهیم، روان اورا شاد کرده‌ایم.

  بهمن آزادفر

 ماه نوامبر سال ،2019 کشور سویس

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube