Тақвими рӯз: Аз мавлуди Раҷабзода то Рӯзи Нютон

Имрӯз инҳо зодрӯз доранд:

Маҳмадулло РАҶАБЗОДА (1958), 65-солагии зодрӯзи доктори илми педагогӣ, профессор.

Саидаҳмад АКРАМПУР (1968), 55-солагии зодрӯзи журналист.

Амонулло ҒОИБОВ (1953), 70-солагии зодрӯзи доктори илми тиб, профессор.

Ӯктам МАНСУРОВ (1933-1988), 90-солагии зодрӯзи доктори илми техникӣ.

Маъруф МАЪСУМОВ (1933), 90-солагии зодрӯзи олими соҳаи кишоварзӣ.

Зарифа УМАРОВА (1938), 85-солагии зодрӯзи доктори илми тиб, профессор.

Маннонбек ЮСУФОВ (1953), 70-солагии зодрӯзи олими соҳаи техника.

4-уми январ дар таърих:

4-уми январи соли 2019 бори аввал ид бахшида ба ихтирои тифлопедагоги фаронсавӣ Луи Брайл ҷашн гирифта шуд. Яъне, Рӯзи ҷаҳонии алифбои Брайл, ки бо қарори Ассамблеяи Генералии СММ моҳи ноябри соли 2018 бо мақсади баланд бардоштани сатҳи огоҳӣ дар бораи аҳамияти хати Брайл ҳамчун воситаи муошират барои татбиқи пурраи ҳуқуқҳои инсонии нобиноён таъсис дода шудааст.

Луи Брайл ибтидои асри 19 дар Фаронса дар оилаи кафшдӯз ба дунё омадааст. Ҳодиса ба он оварда расонд, ки писарбача дар синни панҷсолагӣ нобино шуд. Хушбахтона, падару модараш барои таҳсили фарзанд кӯшиши зиёд ба харҷ доданд. Вай дар мактаби кӯдакони нобино таҳсил карда, дар он ҷо бо истифода аз типи релефӣ-хатии аллакай мавҷудбудаи В. Ҳаюй таҳсил кардааст. Дере нагузашта наврас ба системаи рамзгузории ҳарфҳо, ки дар артиш истифода мешавад ва аз ҷониби капитан Чарлз Барбиер ихтироъ шудааст ва «шрифти шабона» номида шуд, таваҷҷуҳ кард. Ин система барои хондан дар торикӣ тавассути ламс истифода мешуд.

Дар соли 1824 Луи Брайл версияи алифборо барои одамони нобино бо шрифти релефии Haüy истифода мебарад. Ин алифбо дар асоси шрифти тактикии нуқтаҳо буд. Ин як системаи рамзгузории ҳарфҳо ва рақамҳо бо истифода аз комбинатсияи муайяни нуқтаҳои баландшуда буд. Шрифти ихтироъкардаи Луи Брайл сарфи назар аз он, ки баҳои аввалини он аз ҷониби табибон манфӣ буд, хеле қулай баромад. Ихтироъ дар тамоми чаҳон паҳн шуда, айни замон дар тифлопедагогика истифода мешавад.

Дар охири асри 19 дар Иёлоти Муттаҳида аввалин мошини чопии Брайл пайдо шуд. Ин ихтироъ то асри 20 такмил дода шуд, ки дар миёнаҳои он аввалин принтерҳо барои чопи алифбои Брайл пайдо шуданд. Дар охири асри 20 алифбои Брайл дар технологияи компютерӣ истифода мешуд, ки дар он ҷо Дисплейи Брайл, дастгоҳи баромад барои намоиши иттилооти матнӣ бо алифбои Брайл пайдо шуд. Бо гузашти вақт, алифбои Брайл ба бисёр забонҳои ҷаҳон мутобиқ карда шуд.

Имкониятҳои маҳдуди одамони сустбин диққати махсуси ҷамъият ва давлатро талаб мекунад. Охир, дар рӯи замин танҳо одамони тамоман нобино, мувофиқи маълумоти Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ, 39 миллион нафар одамон ҳастанд ва шумораи умумии одамони гирифтори бемории чашм як миллиард нафарро ташкил медиҳад.

— 4-уми декабр Рӯзи Нютон аст. Исаак Нютон як нобиғаи эътирофшудаи байналмилалӣ аст — шахсе, ки Рӯзи Нютон ба ӯ бахшида шудааст. Ҳаёти Нютон аз таваллуд то марг бештар иборат аз садамаҳо ва тасодуфҳо буд, ки ба намунаҳо ва кашфиёти мантиқӣ оварда расонд.

Олимони тамоми ҷаҳон то ҳол аз теоремаи Нютон-Лейбнитс, қонуни часпакии Нютон, қонунҳои якум, дуюм ва сеюми Нютон, биномияи Нютон, формулаҳои интерполятсионии Нютон истифода мебаранд, ба маънои айнан қонуни ҷозибаи умумиҷаҳонии афсонавии Нютон сухан намегӯянд.

Дар омади гап, ҷолиб он аст, ки достони аз дарахт афтодани себ, ки Нютонро ба андеша дар бораи афтиши озоди ҷисмҳо водор кардааст, дуруст ҳисобида мешавад. С. И. Вавилов дар тарҷумаи ҳоли худ  — «Исаак Нютон» суханони яке аз шиносҳои наздики Нютон — Стеклиро овардааст: “Баъди таоми шом (дар Лондон, дар Нютон) ҳаво гарм шуд; ба боғ даромада, дар зери сояи чанд дарахти себ чой нӯшидем, танҳо дуи мо будем. Дар омади гап, ҷаноби Исаак ба ман гуфт, ки ӯ дар ҳамон вазъияте буд, ки бори аввал идеяи ҷозиба ба сараш омад. Ин ба сабаби афтодани себ дар ҳолест, ки ӯ дар андеша нишастааст. Чаро себ хамеша амудӣ меафтад, ба худ фикр мекард ӯ, чаро ба паҳлу не, балки ҳамеша ба маркази Замин меафтад. Дар материя бояд қувваи ҷолибе мавҷуд бошад, ки дар маркази Замин мутамарказ шудааст. Агар материя моддаи дигарро ин тавр кашад, пас ба миқдори он бояд мутаносибият дошта бошад. Аз ин рӯ, себ Заминро ҳамон тавре ҷалб мекунад, ки Замин себро мекашад. Аз ин рӯ, бояд қуввае вуҷуд дошта бошад, ки мо онро ҷозиба меномем, дар тамоми олам паҳн мешавад».

Ҳарчанд бисёре аз қонунҳо ва назарияҳои таҳиякардаи Нютон дар се садаи охир ба таври қобили мулоҳиза такмил ёфтаанд, олимон, муҳаққиқон, донишҷӯён ва аспирантҳои илмҳои табиатшиносӣ, танҳо дӯстдорони дониш ва таҷрибаҳои илмӣ ҳамасола Рӯзи Нютонро 4-уми январ — рӯзи зодрӯз ҷашн мегиранд.

Яке аз ҷойҳое, ки дар Рӯзи Нютон дидан кардаанд, қабри донишманд дар Вестминстери Лондон аст. Дар навиштаҷоти ёдгории қабр танҳо баъзе паҳлуҳои фаъолияти олим мутамарказ шудааст, аммо барои фаҳмидани умқи бузургии ӯ ин суханон басандаанд: «Ин ҷо ҷаноби Исаак Нютон, ашрофзода, ки бо ақли расо аввалин шуда бо машъали риёзӣ ҳаракати сайёраҳо, пайроҳаҳои кометаҳо ва мавҷҳои уқёнусҳоро исбот кард, хобидааст. Вай фарқияти шуоъҳои рӯшноӣ ва хосиятҳои гуногуни рангҳоро, ки қаблан ҳеҷ кас гумон намекард, омӯхтааст. Тарҷумони боғайрат, хирадманд ва вафодори табиат, замони қадим дар навиштаҷот, ӯ бо фалсафаи худ бузургии Худои Қодири Мутлақро тасдиқ мекард ва дар табъи худ соддагии Инҷилро ифода мекард. Мардон шод шаванд, ки чунин зебу зиннати инсоният вуҷуд дорад…».

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube