Ҷалол Икромӣ — Нависандаи халқии Тоҷикистон

Ҷалол Икромӣ чун адиби пуркору сермаҳсул дар рушду нумуи насри давраи нави тоҷик ҳиссаи арзанда дорад. Адиб соли 1909 дар шаҳри Бу- хоро ба дунё омадааст. Падараш — Икромиддин таҳсилдидаи мад- раса буда, баъдҳо ба мансаби қозиги расидааст ва дар таълиму тарбияи фарзандон кушиш намудааст. Падар ба фарзанди сеюм Ҷалол, ки дар дусолагИ аз модар маҳрум гардида буд, бештар ғамхорИ менамуд. Ҷалол аз хурдИ ба илму дониш шавқу ҳавас пайдо мекунад ва ба мутолиаи достону қиссаҳои «Тоҳир ва Зуҳро», «ЛайлИ ва Маҷнун», «Фарҳод ва Ширин», «Ҳотамнома», «Замчинома» машғул мешавад.

Ҷалол таҳсилро дар мактаби куҳнаи Қарокӯл, ки чанд вақт падараш он ҷо қозИ будааст, оғоз мекунад. Баъдҳо дар мак- таби нав ва аз соли 1922 дар Дорулмуаллимини Бухоро таҳсил менамояд. Ҳангоми таҳсил дар Дорулмуаллимин ба хондани асарҳои тарҷумашудаи суханварони бузурги рус ва Аврупо Вик- тор Гюго, Александр Дюма, Максим Горкий, Оноре де Балзак, Александр Пушкин, Михаил Лермонтов, Николай Гогол, Иван Тургенев мепардозад: «Хондани ин китоб ва романҳо, — навишта- аст у, — ба ман чунон фоида овард, ки дар синф яке аз шогирдони пешқадам шудам».

Ҷалол ИкромИ баъди хатми Дорулмуаллимин (1927) чанд вақт дар Бухоро ба муаллимИ машғул мешавад ва соли 1930 ба Сталинобод мекучад. Чанд муддат дар Кумитаи тоҷикшиносИ кор кардааст. Баъдҳо котиби масъули маҷаллаи «Раҳбари дониш», мудири шуъбаи адабии Театри академии драмаи ба номи ЛоҳутИ, муҳаррири Нашриёти давлатии Тоҷикистон буд. Солҳои бисёр ба кори эҷодй машғул буд. Соли 1993 аз ҷаҳон чашм мепӯшад (мемирад). Шодравон дар мазори Лучоб ба хок супорида шудааст.

Ҷалол Икромӣ фаъолияти адабии худро аз шеърнависӣ оғоз намудааст. Соли 1927 бо маслиҳати устод Айнӣ қалами худро дар наср

месанҷад ва худи ҳамин сол аввалин ҳикояаш бо номи «Шабе дар регистони Бухоро» дар маҷаллаи «Раҳбари дониш» чоп мешавад. Ин муваффақияти аввалин адиби ҷавонро водор мекунад, ки минбаъд ба наср мароқ зоҳир намояд. Маҷмӯаи аввалини ҳикояҳои Ҷалол Икромӣ «Ҳаёт ва ғалаба» соли 1932 ба табъ расидааст.

Ҷалол Икромӣ минбаъд бо роҳи тарҷума намудани беҳтарин асарҳои адибони рус ва ҷаҳонӣ маҳорати эҷодиашро сайқал дода, ба навиштани асарҳои калонҳаҷм шурӯъ мекунад. Нави- санда солҳои 30-юм қиссаҳои «Тирмор» (1935), «Ду ҳафта» (1933), «Аз Москва чӣ овардӣ?» (1936) ва «Зуҳра» (1940)-ро менависад. Қиссаи «Тирмор» бо мазмун ва муҳтавои мукаммали худ адибро ба шоҳроҳи эҷодӣ раҳнамун месозад. Дар солҳои 30-юм Ҷалол Икромӣ ҳамчунин ба навиштани романи «Шодӣ» пардохта, қисми якуми асарро соли 1940 ба анҷом мерасонад.

Солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945) Ҷалол Икромӣ чун тамоми қаламкашони мамлакати паҳновари Шӯравӣ фаъо- лияти эҷодии худро баҳри ҳимояи Ватан ва муборизаи беамон ба муқобили душмани ғаддор равона мекунад. Дар «Ҷавонҳо ба майдон мераванд», «Барои Ватан ҷони худро дареғ намедорем», «Оҳанпора», «Хандаи пас аз гиря», «Шинел», «Достони марди танкшикан», «Қаҳрамони канори Днепр» ном очерку ҳикоя ва мақолаҳои публитсистии нависанда корномаи ҷангӣ ва фаъоли- яти меҳнатии ҳамдиёрон васф мешавад. Фаъолияти ҷангӣ ва кор- намоии ду Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ Домуллоҷон Азизов (аз «Қаҳрамони канори Днепр») ва Ҳодӣ Кенҷаев (аз «Достони мар- ди танкшикан») ҷавононро ба муқаддас доштани хоки кишвар ва худшиносию озодандешӣ ҳидоят менамоянд. Ҳодӣ Кенҷаев дар мактубаш ба падару модар муроҷиат карда мегӯяд: «Намегузо- рем, ки дасти бегонае аз гулзори шумо гуле канад ва ё қадами хуке ба боғистони шумо афтад». Дар ҳақиқат, хушбахтӣ ва ҳаёти осудаи мо натиҷаи ҷонбозиҳои фарзандони шуҷои миллат аст.

Дар солҳои баъди ҷанг эҷодиёти Ҷалол Икромӣ боз ҳам са- мараноктар мегардад. Нависанда дар баробари очерку ҳикояҳо таълифи асарҳои калонҳаҷмро низ давом медиҳад. Қисми дувуми романи «Шодӣ» ҳам навишта шуд ва асар соли 1949 ба табъ ме- расад. Ҳамчунин, қиссаҳои «Ҷавоби Муҳаббат» (1947), «Ситора» (1952), «Тори анкабут» (1960) ва романи «Ман гунаҳгорам» (1958) пайдарпай дастраси хонанда мегарданд. Мавзӯи асосии асарҳои мазкур зиндагӣ ва маишати ҳамзамонон аст.

Рӯзгори душвори зани тоҷик дар ибтидои асри ХХ дар ро- мани «Духтари оташ» (1960) ба таври воқеӣ ва муфассал тасвир ёфтааст. Ин роман дар насри тоҷик мавқеи калон пайдо кард ва нависанда барои ин асари пурбаҳояш соли 1964 ба Ҷоизаи адабии Тоҷикистон ба номи Рӯдакӣ сарфароз гардид.

Ҷалол Икромӣ мавзӯи романи мазкурро дар романҳои «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» (1969) ва «Тахти вожгун» (1974) да- вом медиҳад ва бо ҳамин дар насри тоҷик асари сегонаро бо номи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» ба вуҷуд меоварад.

Ҷалол Икромӣ ҳанӯз айёми мактабхонӣ «Таҳзиб-ус-сибён»-и С. Айниро мутолиа карда, эътиқодманди муаллифи ин асар гар- дида буд. Баъдҳо С. Айнӣ чун устоди раҳнамо ба фаъолияти эҷодии Ҷалол Икромӣ мунтазам таваҷҷуҳ зоҳир менамуд. Қиссаи ёддоштии «Устоди ман, мактаби ман, худи ман» (1970) чун рамзи сипоси шогирд ба устод Айнӣ бахшида мешавад.

Ҷалол Икромӣ асарҳои ҳаҷвӣ низ таълиф намудааст. Нави- санда анъанаи ҳаҷвнигории адабиёти хаттӣ ва даҳонии тоҷикро идома дода, бо номҳои «Саргузашти Сафармахсум» (ҳамроҳи на- висанда Ҳабибулло Назаров, 1971) ва «Сафармахсум дар Бухо- ро» (1980) асари дуҷилдаи ҳаҷвӣ офарид. Воқеаҳои ин асар дар арафаи инқилоби Бухоро рӯй додаанд ва макони баргузории воқеаҳо мавзеъҳои Ҳисор, Қаратоғ, Қаршӣ ва Бухоро мебошанд. Қаҳрамони ин асар Сафармахсум чун образҳои ҳаҷвии асарҳои халқи — Афандӣ ва Мушфиқӣ мардумро ба дилхушӣ ва зиндадилӣ водор менамоянд.

Соли 1977 романи дигари Ҷалол Икромӣ бо номи «Зоғҳои бадмур» ба табъ мерасад. Ин асар воқеаҳои солҳои 30-юми асри ХХ-ро дар бар кардааст. Ҳамчунин, нависанда дар охирҳои умр ба таълифи романҳои «Хатлон» (1986) ва «Гули бодом» (1991) машғул шудааст. Ин асарҳо аз ҳаёт ва фаъоли- яти шахсиятҳои номдору ҳунарманди Ҷумҳурии Тоҷикистон
Миралй Маҳмадалиев (1914-2002) ва Туҳфа Фозилова (1917­1984) ҳикоя мекунанд.

Ҷалол Икромӣ асарҳои саҳнавӣ низ эҷод намудааст. Намоишномаҳои «Душман» (1933), «Тухми муҳаббат» (1937), «Дили модар» (1942), «Хонаи Надир» (ҳамроҳи А. Файко 1943), «Ситора» (1953) намунаи асарҳои саҳнавии адиб мебошанд.

Ҳамин тариқ, Ҷ. Икромӣ дар давоми умри бобаракати худ асарҳои зиёд офарида, ба хонандаи тоҷик ғизои маънавӣ ва завқи бадеӣ бахшидааст. Асарҳои нависанда ба забонҳои русӣ, ӯзбекӣ, украинӣ, туркӣ, озарӣ, немисӣ, англисӣ тарҷума ва чоп гардида- анд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1979 адибро бо унвони Нависандаи халқии Тоҷикистон қадршиносӣ намуд.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube