هنر نقاشی در افغانستان

هنرنقاشی درافغانستان ریشۀ طولانی دارد، در هرعصر وزمان نقاشان ماهربه میان آمدندو بعدازهنر نمایی های خارق العاده به دنیای فانی شتافتند. تعداد معدودی ازآنهابه یاداخلاف ماندند وکثری از آنهابی نام ونشان رفتند. آنچه که نقاشی رادرتاریخ کشوربه درجۀ بین المللی وجهانی رسانید، هنرمیناتوری بودکه درزما حضرت سلطان حسین بایقرا و به تشویق ومددگاری اوحضرت استادبهزاد میناتورکار معروف ونابغه بروزکرد وحلقۀ بزرگ هنررابه میان آورد.اساسات پیشرفت هنرمیناتوری ونقاشی رامیگذارد وخانۀ نگارستان هرات و تختگاه سلطان بافرهنگ تیموری رازینت بخشید.
چون درین مقاله گنجایش شرح حال همۀ هنرمندان نقاشی افغانستان نیست، ازآن سبب طوریکه درهنرخط میرعلی هروی رامعرفی نمودیم، درهنرنقاشی شرح حال استادبهزاد رابسنده میدانیم وهنرمندان بعداز بهزاد راکه معاصران میباشند، باذکرنام وحرفی چندمعرفی مینماییم:
استادکمال الدین بهزاد (854-942 ه): استادکمال الدین بهزاد فرزند شرف الدین که مسقط الرءسش هرات است، ازجملۀ برجسته ترین نقاشان وهنرمندان قرن دهم هجری میباشد. این فرزندهنرمندهرات که بعدها پدر سبک میناتوری شمرده شد، باهنرنمایی های کلکهای با قدرت وهنرمندش جهان رابه لرزه درآورد. هنرمندبزرگ ونابعۀ هرات فریفته وشیفتۀ شهرت نبود، اوفقط عشق وعلاقـ سرشاردرتصویرکشدن ورسامی داشت، اوبه تذهیب کاری ودرساختن البم هاودیزاین بالای صفحات کاغذ دست میزد ومیخواست هنرهای واقعی که درفطرت و استعداد باطنی خود داشت بروز وتظاهر دهد.
استعدادخدا داد بهزادآهسته آهسته تظاهر مینمود واطرافیان اوبه کار های محیرالعقولش انگشت بدهان هامیبردندوآوازه وصیت شهرتش به گوش امیرعلی شیرنوایی آن امیرهنرپرور وآن امیرعلم ودانش وآن امیرواقعی برمردم، مربی ومشوق درگاه هرات رسیدوبعدا قدرت و عظمت هنری اش شهرۀ آفاق گرفت.
سلطان حسین بایقرا(873-912 ه 1468-1506م) باحمایت وقدردانی علی شیرنوایی هردو به یک مفکورۀ تشویق وپیشرفت بهزاد انباز گشتند. بهزاد نه تنهادرممالک آسیاشهرت بسزایی یافت بلکه آوازۀ هنرش درکشورهای دور زیب وزینت بخش بسیاری ازموزیمهای دنیاشد. اوج شهرت استادبهزاد درسالهای916ه وبعدمیرسد ونقاش بزر. به اسلوب میناتوری یا ریزه کاری باموی قلم کارهای فوق العاده انجام میدهدوبه اوج شهرت میرسدومحبوبیت اوبجایی میرسدکه شاه اسماعیل صفوی میگوید:« بهزادرا به نیم سلطنت خودمبادله نخواهم کرد.»
بهزادکه انقلاب بزرگ رادرسبک میناتوری ایجادکرد خودش نیزاین سبک رابه پایۀ اکمال رسانید. اودرهنر میناتوری ابتکارات بخصوصی را ابداع نمودکه ازپیش آهنگان درجه یک میناتوری شمرده شد. درینجا لازم است تادرخصوص سبک او نظردیگران رابخوانیم که اینک چنددلیل وبرهان بطور نمونه آورده میشود:
دیماند، درکتاب صنایع اسلامی دربارۀ بهزاد مینویسد: «یک دورۀ جدید ودرخشان درنقاشی شرق شهرهرات درزمان سلطان حسین میرزا و وزیرنامدارش امیرعلی شیرنوایی که خودشاعروموسیقیدان ونقاش بود آغازگردید، که مشهورترین نقاشان این عصرکمال الدین بهزادهراتی است که درسال 1340م متولد وازعجایب عصرخود بشمارمیرود. وی دربارۀ سبک بهزاد شرح جالبی نگاشته: این نقاشیها (نقاشی های بهزاد درخمسۀ نظامی وغیره) آشکار میسازدکه هنرمنددرمشاهدۀ طبیعت دقیق وتیزبین بوده وبا بکاربردن رنگهای مخصوص بخودش ابتکار کرده است. درجای دیگرگوید: ازخصایص دیگرسبک بهزادظرافت کاری، حرکات زنده وتمایز صورت اشخاص وصرفنظرکردن از جزییات است که درنقاشی های اواخرعمر اودیده میشود، مخصوصا در رنگ چهره وترکیب رنگهای خاص خودش نبوغ خارق العاده ازخود نشان داده است.
داکترذکی محمدحسن درموردبهزادگوید: بهزاد در رنگ آمیزی ومزج رنگها ودانستن خواص وترکیب آنهادر تعبیرازحالات مختلفۀ انسانی درتصاویرمهارت وتسلط زیادی ازخود بروزداده که مخصوصا در کشیدن اشکال ومناظرطبیعی به حداعجاز رسیده است. خوش سلیقگی ابداع ومهارتی که درترکیب رنگها وانسجام ودقت نظری که درتزیین نقوش بکار برده همه گواه برآنست که بهزاد همان نقاش کاملی است که تطور وتکامل نقاش خراسانی درین دوره دومکتب مغلی(تیموریان هند) وتیموری هرات رابوجودآورده است.
داکترس کرستین ریسن، خصایص واسلوب کاربهزاد راچنین خلاصه میکند: 1- درستی ودقت کامل درخطوط تصاویر، 2- نمایاندن وضع چهره وقیافۀ اشخاص بطورشگفت انگیز بوسیلۀ ترکیب رنگها، 3- حرکت ومفهوم بودن اشارات تصاویر، 4- ظرافت درکشیدن درختها، گلها ودورنماها ونیز درنمایش اشعۀ خورشید و ابر، 5- شمارۀ رنگهای گوناگون وتوافق آنها بایکدیگر. / (دنباله دارد)
منتشرۀ امید