موسیقی افغانستان در یک نگاه

پس از کودتای 7 ثور 1357 و ایجاد حکومت ایدئولوژیک با الهام از اتحاد جماهیر شوروی آن زمان، و پس از چند سال سکوت، بار دیگر و این بار به‌ وسیله خود حاکمیت گروه‌های موسیقی در چارچوب تشکیلات حزبی ایجاد شدند.

به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، سال‌های دهه 1340 تا اوایل سال‌های 1350 هـ.ش آب‌ و هوای کابل نمایی دیگری داشت. سیاست به سوی دموکراسی مشروطه شاهی به پیش می‌رفت. روزها تظاهرات خیابانی جنب جوش واقعی شهر را مختل کرده بود.

نخست وزیرها هر روز عوض می‌شدند و هنوز آن یکی قد راست نکرده بود که پارلمان دوباره به تقلا می‌افتاد و فریاد اصلاحات و غیره سر می‌داد.

تمامی این قضایا روزانه اتفاق می‌افتاد. دروس مدارس و دانشگاه‌ها مختل می‌شد. اما چشم از کارهای خوب آن دوره نمی‌توان پوشاند. جسته و گریخته در هر گوشه صعود اقتصادی و تغییر فرهنگی و آزادی بیان قوت می‌گرفت و آینده‌ای روشنی را نوید می‌داد.اما با تاریکی شب، شهر کابل چهره عوض می‌کرد و آرامشی سراسر شهر را فرا می‌گرفت.

این آرامش در نقاط مختلف شهر رنگ و هوای دیگری داشت. شهر از نظر فرهنگی به مناطق جداگانه ثروتمندان و صاحبان قدرت، طبقه متوسط جامعه و یا طبقه درس خوانده و پرتلاش و عاشق کشور و آزادی و طبقه فقیر و کسبه کار که فقط آرزوی زنده ماندن داشت در کلبه‌های کلی در دامنه کوه‌ها و دور از شهر زندگی داشت.

سنگینی کار طاقت‌فرسا کمرشان را خمیده ساخته بود. دادخواهی و شعارهای میان تهی ظاهراً برای آن‌ها وجود داشت اما هرگز کاری و خدمتی برای ایشان انجام نشد. مناطق شهر به شهر نو و شهر کهنه تقسیم شده بود و تنها دریای کابل میان این نقطه به عنوان خط فاصل کشیده شده بود.

تفاوتی که شهر را به شهر نو و شهر کهنه تقسیم کرده بود، فقط دریای کابل میان این نقطه، خط فاصل کشیده شده بود.

تفاوت زندگی و آرایش اجتماعی به وضوح دیده می‌شد. شهر نو در شب‌های کابل رونق و پر جنب و جوش بود تا دیر وقت بیدار می‌ماندند و طرز لباس و برخورد فرهنگی متفاوت از خود بروز می‌دادند. در حالیکه شهر کهنه شب‌های را زودتر به خواب می‌رفت تا زودتر بیدار شده به کارهای درجه سوم و چهارم بپردازند.

به یاد دارم تا ساعت 7 یا 8 شب که تازه ستاره‌ها پلک می‌زد در میدان‌های کوچک پارک شهر نو مشغول فوتبال بودم، چراغ‌ها کنار جاده و داخل پارک؛ جاده‌ها را روشن نگه‌داشته بود.

هنگامی که به خانه برمی‌گشتم مورد سرزنش مادرم قرار می‌گرفتم که به عصبانیت می‌پرسید تا به حال کجا بودی؟

اما جوانانی بودند بعد از 9 شب تازه از خانه به بیرون می‌رفتند و راهی دیار و فضای دیگر بودند. ده‌ها کلوپ‌های شبانه، گروههای تکوازی دنیای مدرن غرب را به نمایش می‌گذاشت.

اکنون می‌خواهیم تا قبل از اینکه به فراموشی سپرده شود شب‌های کابل را از دریچه هنری و فرهنگی آن دوره به تماشا بنشینیم.

1_ گروه بیتل‌ها (چهار برادران)

در نیمه دوم دهه 40 ه.ش از درون نهادهای آموزشی مختلف، شماری گروه‌های مستقل موسیقی آماتور ایجاد شدند. هرچند به دلیل فقدان تحقیقات منسجم و تاریخی پیرامون چگونه روند ظهور و افول این گروه‌ها ترسیم کرد، اما همان اندک مقالات تحقیقی در این زمینه، دهه 40 هـ.ش را شروع عصری تازه در گسترش موسیقی افغانی یاد می‌کنند.

در آن زمان همه جا نام گروه‌هایی چون «چهار برادران و ستاره‌ها» بر سر زبان‌ها بود.

این دو گروه موازی با هم برای کار گروهی موسیقی به وجود آوردند. گروه چهار برادران که به ابتکار برادران راستا (بصیر راستا، فرهاد راستا، همایون راستا و فرید راستا) در سال 1969 میلادی در شهر کابل بنیان گذاشته شد. هنر این گروه متأثر از شیوه کار بیتل‌های انگلستان بود.

هر 2 گروه به وسیله‌ جوانانی تحصیل‌کرده و غرب‌دیده از خانواده‌های سطح بالا تشکیل شده بود. گروه چهار برادران که گویا با الهام از مشهورترین گروه‌های موسیقی پاپ آن زمان غرب یعنی «بیتلز» ایجاد شده بود، که تاکنون نیز از آن گروه در کنار «چهار برادران» از کلمه بیتل‌ها هم یاد می‌کنند.

2_گروه ستاره‌ها:

گروه ستاره‌ها اما در سال 1968 تشکیل شد. گروهی متشکل از 5 نوازنده که همه آلات موسیقی غربی می‌نواختند و بیشتر آهنگ‌های مد روز جهان را به زبان انگلیسی در شماری از کلوپ‌های شبانه آن زمان کابل بصورت برقی، بیس گیتار، درامز، فلوت و اورگن بازسازی و اجرا می‌کردند.

ستاره‌ها یکی از گروه‌های موسیقی پاپ که آهنگ‌های غربی را با اجرای اکورد و هارمونی مطابق به معیارهای موسیقی غرب اجرا می‌نمودند. اعضای این گروه متشکل از پنج نفر و از قرار ذیل بود:

جمال معصومی: پیانونواز و آوازخوان

هاشم بها: گیتارنواز، ارگن‌نواز و آوازخوان

احمدشاه: نوازنده باس گیتار

محمد اقبال: درام‌نواز

گروه ستاره‌ها نخستین برنامه هنری‌شان را در دیسکوی (ام او ام) واقع در شهر نو کابل آغاز کرد. در این دوران رفت و آمد خارجی‌ها و گردشگران در افغانستان بسیار زیاد بود و اکثر خارجی‌ها در جاده‌های شهر نو کابل دیده می‌شدند چون بیشتر مغازه‌های آنتیک‌فروشی، کلوپ‌ها و رستوران‌های مدرن در شهر نو موقعیت‌ داشت. برنامه‌های هنری گروه ستاره‌ها معمولاً پنج شب در هفته در یکی از کلوپ‌های شهر کابل اجرا می‌شد.

3_گروه شاین:

یکی دیگر از گروه‌های موسیقی که شب‌های کابل را رنگین کرده بود گروه شاین بود که در مورد «وحید قاسمی» هنرمند مطرح کشور با وجودی که بسیار جوان بوده؛ احتمالاً در رأس آن بوده است.

وحید قاسمی در سال 1356 هـ.ش، با تشکیل گروه موسیقی به نام (شاین) که با همکاری دوستانی به نامهای «عبدالله قاسمی»، «قاسم قاسمی» و تریالی‌نواز در کابل صورت گرفت، کار را با اجرای موسیقی (پاپ) و به کار بردن آلات موسیقی غربی و رعایت استاندارد موسیقی غرب آغاز کرد که از همان طریق آهنگ‌های وطنی و خارجی و نیز آهنگ‌هایی که از ساخته‌های ایشان بود تقدیم کرد.

چنانکه در مدت یکسال سلسله‌ای از این کنسرت‌ها را دانشگاه کابل، دبیرستان‌ها، سینما پارک، سینما زینب، انستیتو گویته، سفارتخانه‌های مقیم کابل، کلوپ پامیر در هتل انترکانتیننتال، کلوپ‌های شبانه گلدن لوتس، مارکوپولو، «ستاف» سازمان ملل متحد در کابل و برخی از محافل خصوصی و عمومی دیگر اجرا کرد.

در افغانستان بعد از گروه ستاره‌ها و چهار برادرها، گروه شاین (shine) تحت رهبری وحید قاسمی خوش درخشید.

زمانی که گروه شاین فعالیت هنری داشت، بعد از یکی دو سال فعالیتشان، از سوی دولت تصمیم گرفته شد تا یک گروه از جوانان با پیروی از گروه شاین فعالیت هنری داشته باشند.

زیرا جوانان وطن ما نیاز و علاقه به موسیقی پاپ داشتند که این موسیقی در سراسر دنیا رواج داشت تفاوت گروه شاین با چهار برادران و «ستاره‌ها» این بود که آنها فقط در محافل فعالیت داشتند ولی گروه شاین را با دستاوردهای جدید از طریق امواج رادیو و تلویزیون همه می‌شنیدند و می‌شناختند یعنی گروه‌های قبلی تولید آثار هنری نداشتند و جوانان تحت تأثیر موسیقی «گروه شاین» قرارگرفته بودند و موسیقی پاپ آهسته‌ آهسته مد روز شده بود.

4 ـ گروه پیام و کیهان :

گروه پیام یکی دیگر از گروه‌هایی بود که به کمک مالی «نورالله کریم زاده» و تحت رهبری استاد «عظیم جان» تاسیس شد.

بعدها این گروه به دلیل مشکلات مالی منحل شد و اعضای گروه نیز از یکدیگر جدا شدند و به جاهای دیگر دنیا مهاجرت کردند.

گروه پیام که ابتدا توسط «عظیم عارف» (عارف کیهان)، «عمر انوریار» و 2 تن دیگر تشکیل شد و سپس به 2 گروه کیهان و پیام مجزا شد و در پی آن گروه‌های دیگری نیز پدید آمدند؛ ولی متاسفانه رشد کاباره‌ها و کلوپ‌های شبانه شهر کابل در سالیان پایانی نظام سلطنتی، شیوۀ کار این گروه‌ها را بصورت کاباره ساخت و به بیراهه کشاند.

بیشتر این دسته‌ها که با هدف کسب درآمد مالی به میان آمده بودند به‌ غیر از تکرار آهنگ‌های غربی، تقلید از هنرمندان کاباره‌های ایران و بازخوانی آهنگ فیلم‌های هندی نتوانستند کار دیگری انجام دهند.

هرچند در زمان نظام جمهوری، کاباره‌ها و کلوپ‌های شبانه بسته شدند ولی گروه‌های موسیقی از طریق مجالس خانگی و عروسی‌ها به کارشان ادامه دادند.

بعد از اینکه «محمد داوود» جمهوری افغانستان را پایه گذاری کرد به خاطر خواست عده‌ای از هموطنان کلوپ‌های شبانه از رونق چندانی برخوردار نبود. کلوپ‌های شبانه تعطیل شده و مردم به درس و تعلیم بیشتر گرایش پیدا کردند.

ارزش اجتماعی تعلیم و تربیت سیر صعودی پیدا کرد، دبیرستان‌ها و مدارس روز به روز معلمان بیشتری را به سمت خود جذب می‌کرد.دانشگاه کابل با دانشگاه‌های کشورهایی نظیر آمریکا، آلمان، انگلیس، ایتالیا و ژاپن تبادل علم می‌کرد.

پس از کودتای 7 ثور 1357 و ایجاد حکومت ایدئولوژیک با الهام از اتحاد جماهیر شوروی آن زمان، و پس از چند سال سکوت، بار دیگر و این بار به‌ وسیله خود حاکمیت گروه‌های موسیقی در چارچوب تشکیلات حزبی ایجاد شدند.

در آغازین روزهای کودتای 7 ثور هنرمندان ما شب‌ها در پارک شهرنو٬ پارک «ده بوری» و «سینای بریکوت» و «آریوب» و استادیوم آهنگ می‌نواختند.

همچنین تلویزیون‌ها را در پارک‌ها گذاشته بودند تا مردمی که در خانه‌های خود تلویزیون ندارند به پارک آمده و به تماشا بنشینند.

اما نسلی دیگر از جوانان، تحت حمایت نها‌د‌های وابسته حکومت همچون سازمان جوانان، گروه‌های متعددی را تشکیل دادند که اکثراً ترجیح می‌دادند ادامه‌دهنده راه گروه‌های دهه چهل باشند.

اعضای گروه «کابل دریمز» هرچند در این دوره، این گروه‌ها تحت سانسور شدید محتوایی بودند، اما حاکمیت از نوآوری‌های این جوانان از لحاظ شکلی حمایت می‌کرد. ارکستر «گل سرخ» از نخستین گروه‌ها بود.

ارکستری که متأثر از وضعیت جهان آن زمان، تمایل زیادی به نزدیک ساختن موسیقی پاپ (‌یا همان آماتور افغانی) به انواع سبک‌های مروج آن زمان در جهان داشت.

به دنبال این گروه، شمار دیگری از جوانان، گروه «باران» به همکاری فرهاد دریا٬ اسد بدیع٬ جاوید راعی٬ مختار مجید تشکیل گردید، گروهی که در ابتدا بیشتر به بازخوانی و تازه کردن آهنگ‌های افغانی به‌ وسیله آرایش تلفیقی سازهای غربی و بومی تمایل نشان می‌داد.

همه این اتفاقات صرفاً در پایتخت یعنی کابل می‌افتاد. در آن دوره شماری دیگری از گروه‌ها نیز همزمان با «ارکستر گل سرخ» فعالیت می‌کردند. اکثر کمیته‌های حزبی ولایتی و نمایند‌گی‌های سازمان جوانان آن زمان در ولایات نیز گروه‌های موسیقی متعدد داشتند.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube