ایران سرای من، کرمان، شهر موزه‌ها

کرمان استانی با جلوه های بی بدیل طبیعی و تاریخی با قدمتی هزاران ساله است و شش اثر از ابنیه ثبت شده ایران در فهرست جهانی یونسکو در آن قرار دارد.

به گزارش پارس تودی، نام کرمان یاد آور فرش های زیبا، پارچه های گرانبهای ترمه و پته دوزی، خرما و مرغوبترین پسته ایرانی است.

شهر تاریخی کرمان، یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان کرمان به دلیل اهمیتی که در ایران داشته در برهه‌هایی از زمان به عنوان پایتخت ایران مطرح بوده‌ است.

در دوره قراختائیان، حدود ۷۰ سال، کرمان پایتخت بوده‌ است. در دوره آل بویه و آل مظفر، کرمان به همراه چندشهر دیگر پایتخت بوده است. در دوره زندیه نیز پس از سقوط شیراز توسط  آقامحمد خان قاجار، لطفعلی خان زند به کرمان رفت و این شهر را تا حدود دوسال پایتخت قرار داد.

در مدارک تاریخی و جغرافیایی اسلامی، از منطقه کرمان، کارمانیا، ژرمانیا، کرمانیا، کریمان، کارمانی، کرمانی و بوتیا ذکر شده‌ است.

برخی از جغرافی‌دانان، نام قدیم کرمان را گواشیر خوانده‌اند. گفته می‌شود، گواشیر همان (کوره‌ اردشیر) یا شهر اردشیر بوده‌ است که به تدریج به (گواشیر) تبدیل شده‌ است. این شهر به واسطه آن که در قدیم شش دروازه داشته به شهر شش دروازه نیز مشهور بوده‌است.

قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار دوران ساسانی در مشرق شهر کنونی کرمان که هنوز خرابه‌های آنها برجاست، گواه بر این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان در همین محل، شهری آباد یا قلعه‌ای مهم وجود داشته‌است.

بازار تاریخی کرمان

قدمت بازار تاریخی کرمان به بیش از ۶۰۰ سال قبل باز می گردد و سبک معماری آن بسیار غنی و با ارزش است و در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بازار کرمان از گذشته محل خرید و فروش و صادرات و واردات این استان بوده است. پارچه، ظروف مسی و انواع صنایع دستی کرمان به کشورهای چین و هند صادر و از آنجا نیز ادویه و پارچه وارد می‌شد.

مجموعه های تاریخی کرمان از دوره صفویه به بعد همگی با یکدیگر در ارتباط هستند و بازار کرمان یکی از مهمترین بخش ها در تمامی این مجموعه ها است. هر بخش آن در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و در راستای شکل گیری و گسترش شهر کرمان نیز ساخته اولیه آن تغییرهای بسیار یافته است. 

بازارهای متعددی در بازار کرمان قرار دارد که هر کدام برای خود جزو آثار تاریخی این شهر به شمار می روند.

بازار کرمان که به بازار گنجعلی خان هم در این شهر شناخته شده است، طولانی‌ترین راسته بازار ایران محسوب می‌شود و طول آن حدوداً 1200 متر و جهت آن شرقی — غربی می‌باشد و عمدتاً پس از سده هشتم هجری قمری ساخته شده‌است.

چهارسوق ‌ها که این بازار را به دیگر بازارهای فرعی ارتباط می ‌دهد دارای نمای گچ ‌بری زیبایی هستند که قدمت آن به ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. این چهارسوق‌ ها با گذشت سالیان دراز هنوز، نقاشی‌های زیبای رنگ روغنی خود را حفظ کرده‌اند.

در هر راسته بازار کرمان که قدم می گذاریم با بخشی از مشاغل و صنایع کرمان آشنا می شویم. حضور مردم برای خرید مایجتاج روزمره در راسته بازارها و اجناس متنوع عرضه شده  حس و حال دلنشینی را ایجاد می کند که هر بازدید کننده ای را به وجد می آورد.

بازار نقارخانه

از میدان ارگ کرمان که وارد بازار می شویم با دهانه بزرگ بازار نقارخانه مواجه می شویم که دارای سقف و سردری بزرگ، مزین به کاشی کاری و دارای چند اتاق در بالا است. معماری قسمت های مختلف این بازار مربوط به دوره قاجاریه است.

بازار گنجعلی خان

یکی از شاهکارهای معماری ایران و نقطه عطف بازار کرمان، «بازار گنجعلی خان» است. بنا به اسناد معتبر، این مجموعه روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. مجموعه گنجعلی خان در مجاورت بازار، نمونه ای بارز از معماری دوران صفویه است و در سال های ۱۰۰۵ تا ۱۰۲۹ قمری در زمان حکمرانی گنجعلی خان یکی از حاکمان دوران شاه عباس صفوی،  بنا شده است.

مجموعه گنج علیخان دارای یک بخش بازار، یک بخش حمام (موزه مردم شناسی )است. همچنین ضرابخانه آن نیز امروزه تبدیل به موزه سکه شده و می توانید در آن مجموعه ای از سکه ها و ارز های رایج قدیمی را ببینید. دیگر بخش های آن شامل آب انبار، مدرسه، سرای گنج علی و  یک کاروانسرا است.

سازنده و معمار اثر هم استاد سلطان محمد یزدی بوده است. گفته می شود که تا ۶۰ سال پیش همچنان از حمام این اثر تاریخی استفاده می شده و به مرور به موزه مردم شناسی تبدیل شد تا با زیبایی های خود پذیرای گردشگران و مسافران باشد. موزه مردم شناسی با وجود مجسمه هایی از انسان در جای جای آن ظاهری واقعی به خود گرفته است و کاملا حال و هوای حمام های قدیمی و سنتی را دارد.

بازار وکیل

با عبور از بازار اختیاری که یکی از قدیمی ترین بخش های بازار بشمار می آید به «بازار وکیل» می رسیم که از زیباترین بازارهای کرمان بشمار می رود. مجموعه وکیل در این بخش بازار، تاریخ زنده کرمان است.

به دستور محمد اسماعیل خان وکیل المک، حاکم کرمان در ۱۲۸۲ قمری (۱۸۵۶ میلادی) و پسرش مرتضی قلی‌خان وکیل ثانی و اولادش مجموعه بزرگی شامل کاروانسرا، بازار، حمام، مسجد ساخته شده که هنوز هم به نام وکیل خوانده می‌شود.

از مهم‌‌ترین عناصر این بازار می‌توان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل، مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.

حمام وکیل از آثار تاریخی جذاب و دیدنی کرمان، بجا مانده از دوره زند و قاجار، و دارای دو بخش مختلف رختکن و گرمخانه است. این بنای قدیمی دارای عمری طولانی بوده و در سال ۱۲۸۰ ساخته شده است و در سال ۱۳۶۹ نیز مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفته است. ستون های سنگی زیبا، حوض بزرگ و کاشیکاری و سرامیک رنگارنگ از کف تا دیوار، زیبایی خاصی به این بنای تاریخی بخشیده است. امروزه این اثر زیبا و بی نظیر تبدیل به یک چایخانه سنتی شده است و برای پذیرایی از گردشگران مورد استفاده قرار می گیرد.

گنبد جبلیه

استان کرمان معروف به استان موزه هاست. «گنبد جبلیه» یکی از اسرار آمیزترین بناها در کرمان با وجود گذشتن سالیان دراز، همچنان با کمترین میزان مرمت پا برجاست.

این بنای ارزشمند به صورت هشت ضلعی ساخته شده و سنگ عمده مصالحی بوده که در ساخت آن به کار رفته است. در هر ضلع این بنا هشت در به عرض دو متر قرار دارد، در حال حاضر به خاطر استحکام بنا هفت در را با سنگ پوشانده اند و تنها یک در را باز نگه داشته اند.

سقف گنبد جبلیه را از آجر ساخته اند و داخل آن را با گچبری های زیبا جلوه داده اند. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.

متاسفانه محققان تا به امروز نتوانستند اطلاعات دقیق و موثقی درباره‌ی قدمت و تاریخچه اصلی جبلیه به دست آورند، اما از ساختار آن می توان حدس زد که در اوخر دوره ساسانی ساخته و اوایل دوره اسلامی مرمت شده و یا معماران اوایل دوره اسلامی آن را با الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند. گنبد جبلیه در سال 1316 شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

این مکان در سال 1383 به موزه سنگ کرمان تغییر کاربری داده است. بیش از 120 قطعه سنگ حجاری شده مربوط به ادوار مختلف تاریخی، از جمله سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک مربوط به دوران سلجوقی و چندین نمونه وقف سنگی به عنوان مهم ترین کتیبه های سنگی را در خود جای داده است.

کرمان، مهد اقوام مختلف ایرانی

از آنجا که استان کرمان پهناورترین استان ایران است به دلیل مهاجرت اقوام مختلفی از جمله ترک، لر، لک و بلوچ به منطقه کرمان در طول تاریخ، تنوع زیادی در لهجه و گویش محلی در شهرستان‌های مختلف این استان نیز ایجاد شده و هم اینک گویش‌ها و لهجه‌های متفاوت و متنوعی در این استان به چشم می‌خورد. 

علاوه بر اقوام مختلف جمعیت چند هزار نفری از زرتشتیان و اقلیتی از کلیمیان (یهودیان) نیز در کرمان زندگی می‌کنند. در این شهر اقلیت‌های دینی مراسم‌ها و جشن‌های آیینی خود را آزادانه برگزار می‌کنند. جشن باستانی سده که در نوع خود بزرگترین جشن زرتشتیان می‌باشد همه ساله در بهمن ماه در کرمان برگزار می‌شود و جشن سده کرمان در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار فرهنگی ملی ایران به ثبت رسیده است.

معبد زرتشتیان کرمان

آتشکده یا همان معبد زرتشتیان کرمان در سال ۱۳۰۳ بنیان‌گذاری شده است. بنای آتشکده آجری است که بر سردرش سه کلمه نقش بسته است، (هُمت، هُوخت و هُورَشت) به معنای اندیشه، گفتار و کردار نیک.

بنای اولیه این آتشکده در زمینی به مساحت ۴ هزار مترمربع ساخته شد و بعدها با همت ده‌ها نفر از دهشمندان زرتشتی این مکان به مساحت ۸ هزار مترمربع افزایش یافت و اکنون شامل سالن اجتماعات، سالن ناهارخوری، ساختمان کتابخانه، مرکز کامپیوتر، مرکز پشتیبانی سایت انجمن و موزه مردم‌شناسی زرتشتیان ایران، دبیرخانه انجمن، سالن کنفرانس هیئت مدیره و ساختمان آموزشی جهت کلاس‌های دینی است که همگی آن‌ها توسط انجمن زرتشتیان کرمان اداره می‌شود. آتش موجود در این آتشکده بر اساس نظر موبدان زرتشتی، همان آتش چند هزار ساله‌ای است که از هند به این آتشکده انتقال یافته است.

موزه زرتشتیان

موزه زرتشتیان کرمان، اولین موزه اسناد و مردم‌شناسی زرتشتیان در جهان است که در دهه ۱۳۷۰ راه‌اندازی آن شروع شد و در سال ۱۳۸۰ پایان یافت. این موزه در تاریخ دهم تیرماه ۱۳۸۴ به‌طور رسمی افتتاح شد.

 بخشی از موزه زرتشتیان کرمان به انواع آتشدان، روغن سوز، پیه سوز و چراغ لاله اختصاص داده شده ‌است. از کهن‌ترین اشیاء این موزه یک جلد کتاب دستنویس گاتا‌ها با پیشینه‌ی بیشتر از دویست سال و یک آتشدان دستی با تاریخ حک شده 1207 است. از بخش‌های ارزشمند این موزه بخش فرتور و اسناد است. لباس‌های زنانه‌ای با دیرینگی ۵۰ تا۱۵۰ سال در این موزه نگهداری می‌شود که در اسناد هخامنشی تا ساسانی دیده می‌شود و گویای پوشش زنان زرتشتی است.

آتشکده کرمان در سال ۱۳۸۰ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۴۱۹۰ ثبت شد، در حال حاضر مجموعه آتشکده کرمان بزرگ‌ترین و محترم‌ترین مکان اجتماعی زرتشتیان کرمان است و علاوه بر بازدیدکنندگان زرتشتی سالانه بیش از ده هزار نفر گردشگر از این محل بازدید می‌کنند.

موزه هنرهای صنعتی کرمان

موزه هنرهای صنعتی کرمان در حقیقت موزه ای از آثار معاصر هنرمندان ایرانی است و البته آثار موجود در آن تنها محدود به مشاهیر ایران نمی شود، بلکه تعدادی از آثار مشهور هنرمندان دنیا نیز در آن وجود دارد. علت نامگذاری آن برگرفته از نام صاحب آن، یعنی استاد «علی اکبر صنعتی» است، که نیمی از آثار موجود در این موزه هم متعلق به اوست.

۸۳ عدد از آثار موجود در این موزه متعلق به هنرمندان گذشته و معاصر ایرانی و ۱۶ عدد از آنها متعلق به بعضی از هنرمندان خارجی است. استاد علی اکبر صنعتی، مجسمه ساز حرفه ای دارای آثاری بی نظیر در مجسمه سازی و نقش نگاری در کشور و از مشاهیر و خیرین استان کرمان و همچنین موسس پرورشگاه صنعتی کرمان نیز بوده اند. این استاد فرهیخته و بزرگوار در نهایت در سال ۱۳۵۲ از دنیا رفت و به کوشش نوه وی و جمعی از هنرمندان، موزه هنرهای معاصر صعنتی تاسیس شد.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube