چاپ تحقیقی در باره شعرای سمرقندی دو قرن اخیر در تاجیکستان

در تاجیکستان به تازگی کتابی چاپ شده که زندگینامه و نمونه هایی از آثار ۱۷۹ شاعر و نویسنده سمرقندی را در بر میگیرد. نویسنده این کتاب حیات نعمت، شاعر و محقق شناخته اهل سمرقند است.

کتاب «سپهر آرزو» حاصل زحمت بیش از ۳۰ ساله اوست و شرح حال و آثار نویسندگان و شاعران پارسیگوی سمرقند را در سده بیست و نزدیک بیست سال اخیر معرفی میکند.

حیات نعمت سمرقندی یک سال اخیر برای چاپ کتابش در پایتخت تاجیکستان به سر میبرد. او در اتاقی کوچک در مهمانخانه «فرهنگ» وزارت فرهنگ تاجیکستان در شهر دوشنبه کار و زندگی میکند.

او نوشتن کتاب آرزوهایش را به نام «سپهر آرزو» در این جا به پایان رساند.

وی میگوید، برای گردآوری مواد این کتاب در سمرقند به خانه تک-تک نزدیکان شاعران و نویسنده هایی درگذشته این شهر رفته، با آنها صحبت کرده و آثار شعرا و نویسندگان را جمع آورده است. اما به گفته این شاعر و پژوهشگر، مهمترین مواد را او از آرشیو «کا گ ب» یا همان سرویس اطلاعاتی شوروی پیدا کرده است.

حیات نعمت سمرقندی میگوید: «یک وقت در ازبکستان «مرکز معنویت و معرفت» تشکیل شد. برای ورود به آرشیو»کا گ ب» اجازت دادند. من دو بار به آن جا درآمدم (وارد شدم) و بسیار اطّلاعات از آن جا به دست آوردم. اما بعدتر ورود به آن جا را دوباره ممنوع کردند. در کتاب من شاعرانی مثل ناجی کته قرغانی، حمیدالله لطفی پنجشنبه گی و عمرباقی شهرسبزی معرفی شدهاند که آثارشان تا حالا در هیچ جا چاپ نشده است.»

حیات نعمت معرفی شعرا و نویسندگانی را که در دوران تبعید استالینی، در دهه ۱۹۳۰ کُشته و یا به اردوگاههای کار اجباری فرستاده شدهاند، یکی از ویژگی های پژوهشش میداند.

او می گوید: «عصر ۲۰ فجیعترین دوره فرهنگ ملت تاجیک است. حتی دوره اسکندر و چنگیز و عرب و تیمور به این دوره برابر شده نمیتواند. فقط شاعر و نویسنده و تحصیلکردهها را گرفتند و زندانی کردند. از ۱۰۲ هزار و ۸۰۰ نفر اهل ادب و فرهنگ و هنر به دادستانی کشیده شده، ۱۴ هزار نفر آنها حکم اعدام گرفتند.».

در کتاب حیات نعمت شاعران و نویسندگانی هم معرفی شدهاند که در تاجیکستان کار و زندگی کردهاند و یا تاحالا مقیم این کشورند. مثل زندهیاد صدرالدین عینی، بنیانگذار ادبیات نوین تاجیک که هرچند زاده بخاراست، اما بیشتر عمر خود را در سمرقند و چند سالی را هم در دوشنبه گذرانده.

حیات نعمت را از ستونهای فرهنگ، ادبیات و شعر امروز سمرقند میدانند. نام او با جنبش ملی تاجیکان در دهه ۱۹۸۰ سمرقند گره خورده است. برای بسیاری او، به نماد مبارزه برای حفظ زبان فارسی تاجیکی در ازبکستان تبدیل شده است. آن سالها به خاطر اعتراض و بسته شدن مرکز فرهنگی تاجیکان در سمرقند حیات نعمت حتی چند ماه در حصر خانگی بود.

Image captionخانم ملکزاد (در وسط) می گوید این کتاب نه تنها برای حوزه ادبی سمرقند، بلکه در مجموع برای تمام فارسیزبانان دنیا مفید خواهد بود.

انظورت ملکزاد، محقق تاجیک و ویرایشگر «سپهر آرزو» میگوید، این کتاب نه تنها برای حوزه ادبی سمرقند، بلکه در مجموع برای تمام فارسیزبانان دنیا مفید خواهد بود، زیرا منظره اصلی محیطهای ادبی در سمرقند را در یک قرن و نیم اخیر به خواننده آشنا خواهد کرد.

خانم ملکزاد افزود: » تذکره «سپهر آرزو» استاد حیات نعمت با هدف معینی نوشته شده است. وقتی مکتب های تاجیکی، منبرهای اصلی زبان تاجیکی (فارسی) در این شهرها محدود کرده شدند، این شخص برای مقاومت بر علیه همین گونه بیدادی های تاریخی و اجتماعی برای گردآوری و انشای همین گونه یک تذکره بسیار مهم دست یازیدند.»

حیات نعمت که تا دو و نیم ماه آینده ۷۶ ساله می شود، در کودکی به بیماری ای مبتلا شده و نوه سال عمرش را در بیمارستان میگذراند. از آن زمان با عصا راه میرفت و اکنون چندین سال است که با صندلی چرخدار حرکت می کند.

رفت و آمد او به تاجیکستان از دهه ۱۹۷۰ میلادی شروع شده بود. طی سالهای اخیر حیات نعمت سمرقندی «فرهنگ آثار مولوی»، یک کتاب شعر به نام «شیر…! شعر!… شیر…!»، «دارالفنون حیات» و «تاجیکم! از کجایی تا به کجا؟!» — را در شهر دوشنبه منتشر کرده است. به قول خود او بیست سال است که مقامات ازبکستان چاپ آثارش را در این کشور ممنوع کردهاند.

حیات نعمت سمرقندی در این باره گفت که «سال ۱۹۹۹ وقتی که به ایران سفر میکردم، تمام دستنویسهایم را در فرودگاه تاشکند مصادره کردند، چار شعرم را در نزد خودم از دستنویس کنده بالای خاکستردان سیگارشان مانده آتش زدند. بعد از تشخیص اشعار من به خلاصهای آمدند، خصوصاً دادستان که گویا شعرهای من به عزت نفس دیگر ملتها میرسد، یعنی ملتگرایانه هستند.»

حیات نعمت عضو اتفاق نویسندگان تاجیکستان است. میگوید، باری ادیبی نامدار از او سؤال کرده که چرا به تاجیکستان میآید. او چنین پاسخ داده: «من تاجیکستان را برای آن دوست میدارم که همنام ملتم است. من تاجیک مگر به قرقیزستان ، ترکمنستان یا قزاقستان بروم؟ هر چه سختی باشد، رنج و عذاب به سرم آید، باز به تاجیکستان میآیم، جمهوری ای که به نام ملت من، به نام ملت مادر من است.»

حیات نعمت حالا مشغول تهیه کتابی در باره ۵۰۰ شاعر و نویسنده بخارایی به نام «امان بیآبمانده» است. او را سرنوشت شعر و ادب پارسی در این شهر تاریخی آسیای میانه نگران کرده. به اندیشه او تا ۱۰-۱۵ سال آینده شاید دیگر شاعری پارسی گو در بخارا به عرصه ادبیات گام ننهد.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube