زکریای رازی دانشمندی پیشرو

بی‌گمان یکی از جریان‌های تأثیرگذار و شکل‌دهنده‌ی دانش پزشکی بشری، پزشکی اسلامی و بی‌تردید یکی از دانشمندان و حکیمان بزرگ و مهم اسلامی همانا «محمد بن زکریای رازی» است.

بیگمان یکی از جریان‌های تأثیرگذار و شکل‌دهنده‌ی دانش پزشکی بشری، پزشکی اسلامی و بی‌تردید یکی از دانشمندان و حکیمان بزرگ و مهم اسلامی همانا «محمد بن زکریای رازی» است و اگر بخواهیم سه کتاب از مهم‌ترین آثار پزشکی اسلامی را برشماریم، بی‌شک، «اَلحاوی» برجسته‌ترین آن‌هاست. ابوبکر محمد بن زکریای رازی یکی از اثرگذارترین پزشکان در گستره‌ی دانش پزشکی اسلامی است.

رازی این شهرت و افتخار را در حال حاضر و یا طی دو، سه سده‌ی گذشته که خاورشناسان شناسایی و بررسی نقش پزشکی و پزشکان اسلامی در غرب را آغاز کردند، به دست نیاورده است. وی از آغاز دوران زندگی و مدت کوتاهی پس از آن مشهور شده بود. دلیل این گفته، فهرستی است که یکی دیگر از بزرگترین دانشمندان اسلامی ـ ابوریحان محمد بن احمد بیرونی ـ تقریباً یک سده پس از زندگی رازی از آثار او فراهم آورده است.

علاقه‌ی وافر بیرونی به رازی و این‌که خود را از پیروان او می‌دانسته، با مطالعه‌ی کتاب فهرست کتاب‌های «محمد بن زکریای الرازیِ» بیرونی روشن می‌شود. امروزه بخش اعظم دانسته‌های ما درباره‌ی رازی نیز از نوشته‌های بیرونی به دست آمده است. به نوشته‌ی بیرونی، رازی در اول شعبان 251هجری در ری به دنیا آمد. به کار کیمیا اشتغال داشت، هیچ‌گاه از خواندن غافل نمی‌شد و کتاب خود را بر دیوار تکیه می‌داد تا هرگاه هنگام خواندن به خواب رفت با صدای افتادن کتاب از خواب بیدار شود و خواندن را ادامه دهد. کار با آتش و پرداختن به تحقیقات شیمیایی که بوی تند مواد شیمیایی را با خود داشت و همچنین مطالعه‌ی شبانه‌روزی موجب بیماری چشمان او شد.

وی برای درمان چشمان خود به پزشکی پرداخت و پزشکی بزرگ و کارآمد شد. رازی در پایان عمر چشمانش آب آورد و به یکی از شاگردانش که از طبرستان برای درمان چشم او آمده بود، به دلیل دردهایی که این درمان در پی داشت، اجازه‌ی ادامه‌ی مداوا نداد. پس از این بیماری چندان نزیست و در زادگاه خود شهر ری، در 5 شعبان 313 هجری در 62 سالگی درگذشت.

در طول تاریخ، رازی به لقب‌های بسیاری منسوب شده است که نشانه‌ی اوج عظمت و اهمیت اوست. برای نمونه او را «جالینوس عربم، «فیلسوف عرب»، «طبیب مارستانی»، «طبیب مسلمانان» و «علامه در علوم اوائل» نامیده‌اند، که ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشکی و طبیعیات و فلسفه است. رازی در زمره‌ی جامع‌الاطراف‌ترین دانشمندان اسلامی است که به پزشکی، فلسفه، الهیات، فیزیک، گیاه‌شناسی، گیاه‌داروشناسی، جانورشناسی و مانند آن پرداخت. مجموعه‌ی دانسته‌های رازی در میان آثاری که از او باقی مانده‌اند، به خوبی نشان می‌دهد که گستره‌ی دید و دامنه‌ی دانسته‌های او در علوم گوناگون تا به چه حد بوده است. در این میان نقش رازی در پزشکی بسیار مثال زدنی و شگفت‌آور است.

اگرچه رازی در اصول پزشکی اسلامی باید از پزشکی جالینوس که پایه‌ی اصلی دانش پزشکی آن زمان در سرتاسر دنیای اسلام به شمار می‌آمد، پیروی می‌کرد، ولی دانسته‌های او محدود به گفته‌های جالینوس نشد. تسلط رازی بر پزشکی جالینوسی و گذشتن او از مرز این نوع پزشکی، نوآوری‌های فراوان وی در دانش پزشکی را در پی‌داشت و به همین دلیل در پزشکی اسلامی برای او همان نقشی را قائل شدند که برای جالینوس در پزشکی یونانی قائل بودند و از همین رو رازی را «جالینوس عرب» نامیدند. به نوشته‌ی سزگین، نقش پزشکی رازی در بخش‌های گوناگون دانش پزشکی آن روزگار مثال‌زدنی است. کتاب «الجدری و الحصبه» (آبله و سرخک) رازی درباره‌ی این بیماری‌ها، او را بسیار نامدار کرده است. همچنین این موضوع که تقریباً همه‌ی آنچه پزشکان اسلامی لازم بوده درباره‌ی چشم‌پزشکی اسلامی بدانند، در جاهای گوناگون «اَلحاوی» آمده، اهمیت کار او را در این زمینه‌ها می‌رساند. بی‌گمان هر بخشی از دانش پزشکی اسلامی را بکاویم، به نقش رازی در تکوین آن بخش می‌رسیم و به نوآوری‌های او در این زمینه دست پیدا می کنیم.

یکی از موضوعات بحث‌انگیز درباره‌ی رازی، نوشته‌های فلسفی اوست. بیرونی روی هم رفته، از او هفده کتاب در موضوع فلسفه و شش کتاب نیز در موضوع مابعدالطبیعه که خود گونه‌ای از فلسفه است، برشمرده است. به نظر می‌رسد در درک درست آثار فلسفی و شبه فلسفی او در طول تاریخ، بدفهمی‌ها و سوء برداشت‌هایی روی داده باشد. این درک نادرست به آن‌ جا رسید که خود رازی برای تصحیح آن سوء فهم‌ها، آراء و باورهای فلسفی خود را در کتابی مختص و جدا به نام «السیرهُ‌لفلسفیه» توضیح داده است.

برخی از کتاب های رازی:

السیره الفلسفیه ـ الشکوک علی الجالینوس ـ فی الامامه الموتم و فی الامامه ـ من لا یحضره‌ الطبیب

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube