Абдулло Раҳнамо: Варшава саҳнаи муколама набуд! (Видео)

Ҳамоиши солонаи Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо оид ба меъёрҳои инсонӣ ва ҳуқуқи башар аз 16 то 26 сентябр дар Варшава баргузор шуд. Дар он ҳайатҳои Ҳукумати Тоҷикистон ва намояндагони мухолифони давлати ин кишвар иштирок доштанд. Мо бо мушовири раиси Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Тоҷикистон ва узви ҳайати давлатӣ дар ҳамоиши Варшава Абдулло Раҳнамо мусоҳиб шуда,  дар атрофи баҳсу мунозирот ва натоиҷи ин нишаст ҳарф задем.

-Шумо бори нахуст дар нишасти Варшава ширкат доштед. Бардоштатон аз нишаст чӣ гуна аст?

-Ҳамчун корманди бахши илмию таҳлилӣ шояд дар садҳо чунин конфронс ширкат доштам. Тасаввури ман аз ин нишаст сараввал ҳамчун як конфронс буд. Яъне, андешаҳои худро мегӯӣ, назари дигаронро мешунавӣ ва баҳсу баррасӣ мешавад. Дар охир ҳам қатънома ё тавсияномаҳо қабул мешавад. Аммо пас аз чанд рӯз назарам дигар шуд. Ин ҳамоиш ду ҳафта идома дошт. Ба назари ман, ин конфронс набуд, балки як ҳамоиш муҳандисишудае буд, ки он чанд хусусият дошт.

Якум, дар он теъдоди ширкаткунандагон хеле зиёд буд. Беш аз якуним ҳазор вакил ширкат дошт. Вақт барои суханронӣ низ маҳдуд буд.

-Гуфта мешавад, барои суханронӣ танҳо 2 дақиқа вақт ҷудо шудааст. Бештари ширкаткунандагон изҳор доштанд, ки дар фурсати хеле кӯтоҳ имкони ибрози назар душвор аст.

-Бале. Аз сӯйи дигар барои узви ҳайатҳо танҳо як маротиба имкони суханронӣ дода мешуд. Яъне, на ибрози назар мешавад, на баҳс мешавад ва на тавсияҳо қабул мешавад. Натиҷагирӣ баъдан дар худи Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА) сурат мегирад. Ин нишаст як навъ эълони мавқеъҳо ё манфиатҳо буд. Чун вақт кӯтоҳ буд, барои намояндагони мухолифон як фурсате барои гуфтани ҳарфҳояшон ва таблиғ кардани худашон фароҳам гардид. Аз ҳамин назар, ин як чорабинии хосе буд. Дар ин ҷо ҳеҷ масъале ҳал намешуд. Аммо ман як чизи дигареро мушоҳида кардам. Ҳошияи нишаст аз худи нишаст муҳимтар буд. Дар утоқҳою роҳравҳо мулоқотҳои муҳим миёни вакилони давлатҳо, сафирон ва гурӯҳҳои мухолифон анҷом мешуд.

-Дар наворҳои видеоӣ, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ пахш шуданд, дида мешуд, ки дар ҷараёни ҳамоиш миёни ҳайати давлатӣ ва намояндагони мухолифони давлати Тоҷикистон баҳсҳои тезутунде сурат гирифтанд. Умдатан сари кадом мавзӯъҳо баҳс мешуд?

-Чунин тасаввур мешавад, ки мавзӯи аслӣ дар ҳамоиши Варшава масоили Тоҷикистон бошад. Баръакс, бештари баҳсу мунозирот дар атрофи равобити миёни Русия ва Украина сурат гирифтанд. Ҳамчунин, баҳси кишварҳои Балкан, баҳси кишварҳои Назди Балтик бо Русия ва Аврупо тӯлонию гарм буд. Азбаски дар фазои иттилоотии мо бештар баҳсҳои масоили Тоҷикистон пахш шуданд, дар Душанбе гумони он мерафт, ки баҳси тоҷикон дар нишаст муҳим ва “доғ” буд. Ин тур нест. Нисфи баҳсҳо дар нишасти Варшава ба масоили Русия ва Украина, аз ҷумла, Қрим ихтисос дошт.

Дуюм, дар ҳамоиш баҳсҳои тезутунди рӯ ба рӯ миёни ҳайати давлати Тоҷикистон ва намояндагони мухолифон сурат нагирифтааст. Дар ҳамоиш ду қоидаи низомномавӣ ҳаст. Аввал, агар яке аз нотиқон аз мавзӯъ хориҷ шавад ё ҷониби дигарро таҳқир кунад, ҷониби дигар метавонад аз тариқи бардоштани даст ин суханрониро қатъ кунад ва гардонанда тақозо кунад, ки сари мавзӯъ суҳбат карда,  аз таҳқир худдорӣ кунад. Танҳо ҳамин лаҳзаҳо тезутунд буданд. Дуюм, намояндагони ҳар давлат бидуни номнавис шудан дар муддати 1 дақиқа ҳаққи посух гуфтанро доранд. Бад — ин тартиб дар ҳамоиш баҳси рӯ ба рӯи ҳайати давлат ва мухолифон сурат нагирифт.

-Дар наворҳои видеоӣ мушоҳида мешуд, ки Зариф Ализода, роҳбари ҳайати давлати Тоҷикистон намояндагони мухолифонро ба таҳқиру тавҳини давлат ва роҳбари кишвар муттаҳам кард.

-Бале, бо истифода аз ҳаққи ислоҳ кардан ва ҷавоб додан роҳбари ин ҳайат ин корро карданд, зеро суханронҳое буданд, ки берун аз чорчӯбаи одоб сурат гирифтанд. Роҳбари ҳайат аз гардонанда талаб кард, ки пеши роҳи таҳқиру тавҳинро гирад ва ҳамоишро ба қавле “ба бозор табдил накунад”. Рӯшан буд, ки намояндагони мухолифон аз қабл мавзӯъҳоро омода карда, худро номнавис мекарданд ва онро қироат мекарданд. Бинобар ин, роҳбари ҳайат ё барандаи ҷаласа суханронии онҳоро қатъ карда,  тақозо мекард, ки сари мавзӯи матраҳ суҳбат кунанд.

-Умдатан миёни ҳайати давлат ва мухолифон сари кадом мавзӯъҳо баҳсҳо сурат гирифтанд?

-Мавзӯъҳоро ҷониби давлат ва мухолифон муайян намекунанд. Дар муддати 14 рӯзи кори ҳамоиш ҳамарӯза 2 масъала баррасӣ мешуд. Феҳристи мавзӯъҳо аз қабл аз ҷониби САҲА тарҳрезӣ шудааст. Агар рӯзи аввал мавзӯи озодиҳои сиёсӣ бошад, рӯзҳои дигар интихоботҳои озоду шаффоф, озодии баён, дин, шиканҷа, ҳуқуқҳои ақаллиятҳои қавмию динӣ ва ғайра матраҳ мешуданд. Аъзои ҳайати давлати Тоҷикистон, ки аз ҳуқуқшиносону мутахассисони дигар иборат буданд, аз рӯи салоҳияти худ дар ин баҳсҳо ширкат ва суханронӣ карданд. Мухолифон низ дар ин баҳсҳо ибрози назар карданд. Яъне, баҳсҳо дар доираи рӯзномаи ҳамоиш сурат мегирифт.

-Ҳамоиши Варшава барои ҳайати Тоҷикистон ва мухолифон як майдони табодули назар буд. Дар ҷараёни баҳсҳо аз нуқтаи назари мухолифон огоҳ шудед, ки онҳо чӣ мехоҳанд?

-Ба назари ман, ин ҳамоиш саҳнаи муколама набуд. Аввал формати нишаст чунин имконро намедод. Дуюм, салоҳият ё вазифаи ҳайати давлат муколама ё музокира бо мухолифон набуд, балки дар доираи мавзӯъҳои баррасишаванда ҷониби Ҳукумат мавқеъ ва сиёсати Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар қиболи ин мавзӯъҳо иброз медоштанд. Мухотаби мо на мухолифон, балки ҳайатҳои 57 кишвари иштирокчӣ буданд. САҲА аз давлатҳо муташаккил шуда, ҳамоиши Варшава низ муколамаи ҳайатҳои давлатҳо маҳсуб мешуд. Намояндагони мухолифон ҳамчун созмонҳои ҳошиявӣ даъват шуда, андешаҳои худро иброз медоранд. Аз сӯи дигар, рӯҳияи хашини намояндагони мухолифон барои гуфтугӯи созанда имкон намедод. Онҳо аз оғоз бо лафзи таҳқиромез нисбати ҳайати давлат ва танқид суҳбат карда, барои тақвияти гуфтаҳояшон мисол ё фактҳои куҳнаро меоварданд. Мавқеи онҳо навъи ҳуҷум ба мавқеи давлат буд. Ман ҳамчун як тоҷик ва корманди бахши фикру илмӣ то ҳадде дар хиҷолат будам, ки чунин раҷазхонӣ дар ҳузури 57 кишвар ҳеч маънӣ надошт. Зеро бархе аз кишварҳое, ки муаллифи буҳронҳо ҳастанд, дар он ҷо ҳузур доштанд. Агар ин кишварҳо барои мо марҷаъ ё наҷотбахш мебуданд, ки бисёр масоил кайҳо ҳал мешуд. Имдодхоҳӣ ва муроҷиати намояндагони мухолифон ба ин давлатҳо нишонаи он буд, ки онҳо равандҳои ҷаҳонию минтақавиро сарфаҳм намераванд. Ин андеша, ки агар дардамонро дар САҲА гӯем, дардамон даво мешавад, дуруст нест. Шояд мухолифон бо истифода аз ҳамоиши Варшава мехостанд фақат дардҳои худро баён кунанд.

Тафсилоти бештар дар ҳафтаномаи «Тоҷикистон»

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube