Фирӯз Баҳор: Мехоҳам дар Тоҷикистон зиндагӣ кунам, аммо…
Имрӯз 19 ноябр композитиори маъруфи тоҷик Фирӯз Баҳор, ки солҳои 90-ум ба Аврупо ҳиҷрат кард ва феълан дар Олмон зиндагӣ мекунад, зодрӯз дорад.
Фирӯз Баҳор фарзанди сарояндагони маъруфи опера Ҳоҷӣ Ахмедов ва Мулук Баҳор аст, ки театри операи тоҷикро асос гузоштанд.
Дар солҳои ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон ба Аврупо ҳиҷрат кард ва феълан бо ҳамсараш мусиқишинос Эрна Гейзер дар ин кишвар зиндагӣ мекунад.
Соли 2017 Фирӯз Баҳор ба муносибати 75 солагии зодрӯзаш ба Тоҷикистон омада меҳмони ҳафтаномаи “Тоҷикистон” шуда буд. Дар зер мусорҳибаи Одил Нозирро бо композитор пешкаши шумо мегардонем.
«Бахи тоҷик» дар орзуи «Умари Хайём»
Композитор Фирӯз Баҳор 75 — сола шуд
Фирӯз Баҳор композитори шинохтаи тоҷик, ки солҳои охир муқими Олмон аст, 75 — сола шуд. Ҳафтаи гузашта оҳангсоз бо даъвати Тоҷикистон ба Ватан омада буд, то ҷашни мавлудашро қайд кунад. Ба ин муносибат дар Мактаби мусиқии ба номи Зиёдулло Шаҳидӣ чорабинии фарҳангӣ баргузор гардид. Зимни суханронии худ дар ин маҳфил композитор Лола Толис Фирӯз Баҳорро дар қатори 5 композитори бузурги дунё гузошта, ӯро «Бахи тоҷик» унвон кард…
-Фирӯз Хоҷиевич, биёед дар такя ба Лола Толис ман ҳам шуморо Бахи тоҷик гӯям. Ба Ватанатон хуш омадед…
-Ташаккур. Албатта, ин илтифоти ҳамкасбам Лола муҳоботе беш нест. Ӯ маро ба ин сабаб чунин мегӯяд, ки банда ҳам ҳамчун Бах дар жанрҳои душвортарини мусиқӣ приллюдия ва фуга асар офаридаам. Ин асарҳоро навиштани ман ҳам сабаб дорад. Ман кӯшиш кардам, ки сатҳи мусиқии тоҷикро ба мусиқии муосири академии Аврупо баробар кунам. Албатта, ин душвор аст. Мусиқии классикии мо яке аз мусиқиҳои асил ва беҳтарин аст, аммо дар мусиқии академӣ мо асарҳое, ки дар сатҳои ҷаҳон бошад, кам дорем.
-Шумо солҳои охир дар Берлин зиндагӣ мекунед. Ҳаёти эҷодиатон дар ин шаҳр чӣ гуна шакл гирифт?
-Гумон мекунам, бад нест. Берлин яке аз беҳтарин шаҳрҳои дунёст. Шаҳри сарсабз. Хонаи ман ҳам дар яке аз маҳаллаҳое воқеъ аст, ки шабеҳи Душанбест. Зиндагиам ором, худам осуда. Он ҷо имконият ҳаст, ки консертҳои беҳтарини композиторҳои бузургро гӯш кунам.
–Чаро маҳз Берлинро барои ҳиҷрат интихоб намудед?
-Берлин маркази Аврупост. Баъдан, он замон Берлин моро қабул мекард.
-Шояд ба хотири он ҳам рафтед, ки ҳамсаратон аслан олмонист?
-Шояд. Вақте мо барои рафтан ба Сафорати Олмон муроҷиат кардем, сафири онвақта гуфт, ки азоб мекашед. Ман ибтидо нафаҳмидам, аммо вақте ба Олмон рафтем сахт азоб кашидам. Зеро он вақт 50 — сола будам ва дар ин синну сол дар Аврупо мавқеъ ёфтан, кор пайдо кардан ва дӯст ёфтан душвор аст.
-Аммо мусиқӣ забон надорад. Асарҳои шумо дар Аврупо чӣ гуна қабул шуд?
-Сабаби асосии рафтанам ҳам ёфтани муҳити васеътар буд. Ман мехостам, ки аз таҷрибаи мусиқии пешрафтаи дунё баҳравар шавам ва мусиқии тоҷикро низ тарғиб кунам. Дар ин ҷо ман бо намояндагони бузурги санъати Аврупо шинос шудам, мо табодули таҷриба кардем. Дар ин шаҳр 4 театри опера ҳаст, мардум ба мусиқии академӣ шавқ доранд.
-Ҳанӯз, то рафтанатон, соли 1973 симфонияи «Мароқанд»-и шуморо Оркестри миллии Лондон дар фестивали Эдинбург иҷро кард, асарҳои дигаратон ҳам садо медод. Яъне, номи шуморо медонистанд…
-Ман ҳам дар ин бора аз газетаи «Правда» огоҳ шуда будам. Воқеан, «Мароқанд»-ро на танҳо Англия, балки дар 20 мамлакати ҷаҳон иҷро карданд. Аммо ин барои шинохти як композитор кам аст, бояд 1000 консерт баргузор шавад.
-Шумо дар Аврупо чанд маротиба консерт додед?
— Банда чандин маротиба дар Берлин ва шаҳрҳои дигари Олмон консертҳои муаллифӣ додам. Шабҳои эҷодии ман дар кишварҳои дигари Аврупо низ баргузор шуд. Дар Фестивали санъати мусиқии Лондон ширкат кардам. Дар Гамбург чанд маротиба консерт додам. Дар ин шаҳрҳо сарояндаи операи эронӣ Гетӣ Хусравӣ солистӣ мекард. Дар Лондон бошад, сарояндаи амрикоӣ Доротея Файн операи «Умари Хайём»-и маро бо забони тоҷикӣ иҷро кард, ки ба ҳамагон писанд омад.
-Воқеан, шумо ҳанӯз чанд сол пеш гуфта будед, ки дар орзуи ба саҳна гузоштани операи «Умари Хайём» ҳастед. Аммо чаро то ба ҳол ин орзу амалӣ намешавад?
-Барои он ки намегузоранд ё намехоҳанд. Ман ин операро барои Вазорати фарҳанги худамон иншо кардам. Онҳо бо сабаби душвор будани он ва набудани солисти мувофиқ онро рад карданд. Лекин он асар душвор нест ва ман онро барои Адҳам Холиқов навиштам. Аммо худам ҳам бисёр пофишорӣ накардам. Метарсам, ки онро ба саҳна гузоранду суст иҷро шавад, тамошобин қабул намекунад ва ин ба фоидаи ман нест. Зеро оркестри театри мо баъзе асбобҳои мусиқиро надорад. Бо вуҷуди он ки партитура ва асари ман омода аст, аммо дар ин ҷо касе дидан намехоҳад. Бубинед, маро таклиф карданд, ки оям ва қарор буд балети ман «Мақоми ишқ»-ро нишон медоданд, аммо вақте омадам, онро ба саҳна нагузоштанд. Ман намедонам инро чӣ гуна бифаҳмам, ки чаро Театри опера ва балети мо муаллифи худро эҳтиром намекунад.
-Чаро шумо «Умари Хайём»-ро ба дигар ҷо надодед?
-Талабгорон буданд. Ҳатто сарояндаи амрикоиро ёфтам, ки розӣ шуд, то ин асарро ба забони тоҷикӣ иҷро кунад. Аммо ман нахостам, зеро онро барои театри худамон навиштам.
-Ин опера дар бораи зиндагии Хайём аст ё дар асоси эҷодиёти ӯ?
-Ин асар дар асоси рубоиёти Хайём навишта шудааст. Пеш аз ин барои моноспектакли Маҳмудҷон Воҳидов ман мусиқӣ навишта будам. Аммо барои навиштани опера зиёд азоб кашидам, зеро рубоӣ хурд аст ва аз он ария навиштан, диалог сохтан имкон надорад. Бо вуҷуди ин ман диалог сохтам. Дар он чанд қаҳрамон ҳаст, Умари Хайём, модараш, наврас-шогирди Хайём, падари наврас, кӯзагар ва саҳнаҳои оммавӣ. Ин асар бо техникаи комилан нав дар сатҳи аврупоиҳо навишта шудааст.
-Шумо фақат дар асоси матни тоҷикӣ асар менависед?
-Бале, ман қарор кардам, ки фақат бо тоҷикӣ нависам, зеро ман композитори тоҷикам. Солҳои пеш дар асоси матни ба русӣ тарҷумашудаи Лорка (Федерико Гарсиа Лорка – шоири испанӣ, охири асри 18 ва оғози 19 – О.Н.) асар навишта будам. Айни ҳол дар асоси як матни олмонии китоби муқаддаси «Библия» низ хор навиштам.
-Шумо бо муҳити мусиқии тоҷик огоҳед. Кадом операи тоҷикиро асари баланд медонед, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ бошад?
-Бубинед, операи тоҷик хело ҷавон аст. Метавонам бигӯям, ки операи «Шӯриши Восеъ»-и Баласанян ва Бобокалонов асари комил аст. Дар омади гап бояд бигӯям, ки мо Бобокалоновро фаромӯш кардему Баласанянро боло бардоштем. Албатта, ман Баласанянро танқид карданӣ нестам, ӯ барои операи мо хидмат кард, вале дар охири умраш ба Арманистон баргашт. Аммо дар миёни компазиторони Арманистон номи ин одам на якум аст, на дуввум ва на сеюм. Бобокалоновро фаромӯш кардан, беэҳтиромӣ ба таърих аст. Дар қатори асарҳои беҳтарин операи Зиёдулло Шаҳидӣ «Комде ва Мадан»-ро метавон ном бурд. Шаҳидӣ донишманд буд ва Бедил- шоири сабкаш душворро хуб дарк мекард. Шарофиддин Сайфиддинов компазитори хуб буд. Операҳои «Пӯлод ва Гулрӯ», «Рудакӣ» ва «Айнӣ»-и ӯ асарҳои мондагоранд. Сурудҳояш ҳам ҷаззобанд.
-Дар бораи фаромӯш шудан ҳарф задему ба ёдам падару модари шумо Ҳоҷӣ Ахмедов ва Мулук Баҳор омаданд, ки бо вуҷуди он ҳама хидматҳояшон, мутаассифона амсоли Бобокалонов дар умқи таърих монданд. Зиндагии шумо дар пушти пардаи театр гузашт. Дар барои падару модаратон бигӯед…
-Зиндагӣ ҳамин аст. Ҷавонон омаданду гузаштагон фаромӯш шуданд. Аммо касе гузаштаи худро фаромӯш мекунад, нокас аст. Падарам беҳтарин сароянда, беҳтарин тенор буданд. Эшонро ҳатто Театри Калон мехост кор гирад. Он кас қариб 80 операро иҷро карданд ва аввалин сарояндаи гимн буданд. Ҳамчунин, эшон дар раванди рушди «Шашмақом» бо ҳидояти Фазлиддин Шаҳҳобов саҳм гирифтанд, аммо шашмақомхониро зуд раҳо карданд, зеро ба сароидани опера халал мерасонид. Он кас соли 1941 дар замони декадаи аввалин унвони Артисти хизматнишондодаро гирифта буданд, аммо бо айби бисёрзаниашон унвонҳои дигарро ба он кас надоданд. Он солҳо чанд зан гирифтан мумкин набуд. Аммо падари ман чанд зан гирифта буданд. Ба ёди ман зани аввалашон Мария ном дошт, баъдан як зани яҳудӣ гирифтанд ва аз ӯ як додару як хоҳар – Ёдгор ва Динара дорам. Баъд модарамро гирифтаву ман таваллуд шудам, баъд Першина ва охирон зани тоҷик гирифтанд бо номи Шафоат. Хурсандам, ки аз ин зан ман ду бародари олӣ Фаррух ва Фирдавсро дар Тоҷикистон дорам. Модарам Мулук Баҳор эронӣ, порс буданд. Авлодашон аз Машҳад ба Бухоро омада, бобоям сангтарош ва устохонаашон дар лаби ҳавзи Бухоро буд. Модарам мадрасаи форсиро дар Ашқобод хатм карда, дар Консерваторияи Тошканд таҳсил кардаанд ва бо падарам он ҷо шинос шудаанд. Соли 1937 бисёри аз эрониёнро куштанд, бисёриҳо гурехтанд ва модарам низ азоб кашидаанд. Ман боре пурсидам, чаро шумо дар шиноснома худро тоҷик нагузаронидед, шумо дар Бухоро таваллуд шудаед. бо забони тоҷикӣ месароед, ба ин васила аз хатар эмин мемондед. Он кас чунин посух доданд: «Фирӯзҷон ҳақ бояд гуфтан». Борҳо модарамро ба Эрон даъват карданд, аммо он кас аз Тоҷикистон нарафтанд.
-Чаро шумо насаби модаратон – Баҳорро гирифтед?
-Дар шиноснома насабам Ахмедов аст. Аммо вақте композитор шудам дар СССР 5 нафар бо ин насаб асар менависад. Бинобар ин, бо иҷозати падарам ҳамчун тахаллус насаби модарамро гирифтам.
-Мехостам дар бораи рӯзгори ҳамсаратон мусиқишинос ва адабиётшинос Эрна Робертовна Гейзер суол кунам. Зиндагии эшон пас аз Тоҷикистон чӣ тавр сурат гирифт?
-Хубанд. Эшон дар зиндагӣ зиёд азоб кашиданд. Хонаводаашон, ки олмонӣ буданд, аввал ба Урал баъд ба Ленинград ва аз он ҷо ба Тоҷикистони мо омаданд ва дар Хуҷанд зиндагӣ карданд. Онҳо аз зиндагиашон дар Тоҷикистон розиянд. Модари ҳамсарам айни ҳол 101 сол доранд ва дар Берлин зиндагӣ мекунанд, аммо ҳамеша ёди Хуҷанд мекунанд. Эрна ба корҳои эҷодӣ машғул аст. Хуршед (Хуршед Низомов – раиси Иттифроқи композиторони Тоҷикистон – О.Н.) кори хубе кард, ки китоби Эрна «Очерки о таджикской музике»-ро чоп кард. Ман ҳоло ин китобро ба ӯ армуғон мебарам ва ӯро хурсанд мекунам. Ин асар дар бораи мусиқӣ ва композиторони тоҷик аст.
-Фарзандатон ҳам дар Олмон зиндагӣ мекунад?
-Не, ӯ дар Русия аст.
-Марсел Пруст, нависанда ва файласуфи франсуз барои кашфи инсон ва ҷаҳони ботинии ӯ як силсила суолҳо дорад. Барои шинохти шумо ҳам фикр мекунам истифода аз суолҳои Пруст бемақсад нахоҳад буд. Агар мувофиқед ба чанде аз он суолҳо посух диҳед.
-Бошад…
— Шумо дар мард чиро эътироф мекунед, ки нишони мардонагӣ бошад?
-Мард бояд мард бошад.
-Дар зан чӣ?
-Зан бояд зан бошад.
— Шоири дӯстдоштаатон кист?
-Ҳофиз, Саъдӣ, Фирдавсӣ ва Хайём.
-Чӣ навъи мусиқиро гӯш мекунед?
-Классикӣ. Масалан Бах, Мотсард, Бетховен.
-Нависандаи дӯстдоштаатон кист?
-Пруст не…
-Аз қаҳрамонҳои таърих киро дӯст медоред, ки бо ӯ вохӯрдан мехостед?
— Рустам.
— Дар кадом давлати дунё зистан мехостед?
-Албатта, дар Тоҷикистон, аммо…
— Аз марг метарсед?
-Бале, ман одами зинда ҳастам… аммо ҷойи гурез нест.
— Дар куҷо мурдан мехоҳед?
-Куҷое ки Худо насиб кунад.
-Агар худатон не, кӣ будан мехостед?
-Саъдӣ, ки аз сад сол зиёд умр дидааст…
-Агар ҳамин хел имконият даст диҳаду ба Худо рӯ ба рӯ шавед, аз ӯ чӣ мепурсед?
-Гуноҳҳоямро бубахшед…
-Ташаккур барои суҳбати самимӣ. Мавлудатон муборак, Худо кунад ки дар синни соли Саъдӣ дар Тоҷикистон пас аз тамошои операи «Умари Хайём» мусоҳибаи нав кунем…
Мусоҳиб
Одил Нозир
“Тоҷикистон” №46, 2017
Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube
Шарҳ