Муроҷиати Сорбон, Кӯҳзод…: Панҷакент Панҷекат шавад!

Як зумра аз аҳли зиёи кишвар, дар ҳайати Нависандагони халқии Тоҷикистон Сорбон, Кӯҳзод , нависандаи саршинос Баҳманёр, Шоири халқии Тоҷикистон Камол Насрулло, профессорон Абдунабӣ Сатторзода ва Олимҷон Хоҷамуродов ва дигар адибон бо нашри як муроҷиатнома дар ҳафтавори «Адабиёт ва санъат» пешниҳод кардаанд, ки номи шаҳри Панҷакент ба исми таърихиву аслии он Панҷекат иваз карда шавад. Дар зер матни пурраи муроҷиатнома манзури шумо мегардад:

«ПАНҶАКЕНТ» АСЛАН «ПАНҶЕКАТ» АСТ

Барқарор шудани номи аслӣ ва таърихии шаҳру рустоҳои Тоҷикистон, ба номҳои зебои шоирона иваз шудани бархе номҳои дурушту гӯшхарош дар солҳои пас аз касби истиқлоли кишварамон, аз сӯйе ба тақвияти ҳувият ва худшиносии миллӣ мусоидат намояд, аз сӯйи дигар арҷгузорӣ ба ёди неки аҷдодамон аст, ки ин шаҳру рустоҳоро ба мо мерос гузоштаанд.
Дар ин раванд, мутаассифона, исми «Панҷакент», ки номи таҳрифшудаи ин шаҳри бостонии тоҷикон аст, то кунун бадал нашудааст.
Нигоҳе ба маъхазҳои таърихӣ нишон медиҳад, ки ин ном дар тӯли таърих борҳо дучори таҳаввулоти овоӣ гардидааст.
Дар бойгонии Деваштич – шоҳи охири Суғд ин ном ба гунаи «Панҷекат» омадааст (ниг. Павел Лурье. Историко-лингвистический анализ согдийской топонимики. Санкт-Петербург, 2004, стр.91).
Дар китоби сайёҳ ва ҷуғрофидони асри 4 ҳ.\ 10 м. Мақдисӣ исми ин шаҳр, ки маркази русто ба ҳамин ном ҳам будааст, се бор ва ба сурати Банҷкас (Мақдисӣ, Абуабдуллоҳ Муҳаммад ибни Аҳмад. Аҳсану-л-тақосим фӣ маърифату-л-ақолим. Тарҷумаи дуктур Алинақии Мунзавӣ. Теҳрон. Интишороти Кумиш, с. 386, 403 ва 506 ) омадааст, ки мутарҷими форсии китоб- дуктур Алинақии Мунзавӣ бори аввал ба иштибоҳ онро Бунҷкас хондааст (Бунҷикас – шаҳри дигар ва пойтахти Устуршана аст). Пайдост, ки чун дар алифбои арабӣ «п» нест, муаллифи арабизабон номро бо «бе» навишта. Аммо «с» (сеи мусалас, ё сенуқта) аз садо ва ҳуруфи мавҷуд дар забонҳои қадими эронӣ, аз ҷумла авастоӣ ва форсии қадим ва эҳтимолан суғдӣ буда, ки ба таъйиди устод Маликушшуарои Баҳор дар замони пас аз ислом ва дар хатти арабӣ гоҳе ба «син», гоҳе ба «те» ва гоҳи дигар ба ҳе-и ҳавваз табдил ёфтааст. Дар ин маврид «кас» ҳамон «кат» аст. Пас ин номро дар китоби Истахрӣ метавон Панҷкат ва Панҷикат низ хонд.
Ва аммо дар аввалин китоби ҷуғрофиёии форсии маҷҳулмуаллиф «Ҳудуду-л-олам» ин ном ба гунаи «Банҷекас» омада: «Варағсар, Банҷекас ду шаҳраканд аз Самарқанд, бар лаби рӯди Бухоро ниҳода ва қисматгоҳи об бад-ин Варағсар аст» (Ҳудуду-л-олам. Таҳиякунандаи матн ва муаллифи пешгуфтор Абдуҷамол Ҳасанов. Душанбе, Бухоро, 2014, с. 63. ) Ҳамин ном дар бахши ҷуғрофиёии «Зайну-л-ахбор» навиштаи Гардезӣ низ дар қисмати Чигил ва Таркишӣ омадаааст: «Аммо роҳи Чигил ва Таркишӣ. Чун аз Навикас биравӣ, сӯйи Банҷекас бояд шуд. Деҳқони Банҷекасро кулбақор гӯянд ва аз он ҷо ҳашт ҳазор мард берун ояд ва деҳе аст пайвастаи он, Узкас гӯянд». Дар ин ду маврид ҳам муаллифон, ба далели он ки ҳанӯз ҳарфҳои хоси форсӣ дар алифбои арабӣ ворид нашуда буданд, «п»-ро ба гунаи «б» навиштаанд. Албатта, ин Банҷекас (Панҷекат)-и Гардезӣ шаҳри дигар ва дар минтақаи дигар аст, вале дар ин маврид барои мо сурати навишт ва гунаи талаффузи он муҳим аст, ки бо шаҳри воқеъ дар водии Зарафшон ҳамном аст. Ба эҳтимоли тамом, ин шаҳри Панҷекатро суғдиён (ва суғдиёни шаҳри Панҷекати аслӣ), ки дар имтидоди Роҳи абрешим маҳалҳои маскунии зиёд доштанд, бино ниҳодаанд ва ё чунонки мавориди дигарашро низ медонем, дастикам номи суғдии ин шаҳрак аст, ки аз ҷониби суғдиён ва ба ёди ватанашон номгузорӣ шудааст.
Баъдан, дар «Музокир ул-аҳбоб»- Малеҳои Самарқандӣ, ки таълифаш дар поёни қарни 17 (соли 1691) ба итмом расидааст, ин ном ба гунаи «Панҷикант» ё «Панҷакант» омадааст ( хатти китоб эъробгузорӣ нашудааст ва дақиқ намедонем «ҷ» бо касра аст ё бо фатҳа). Малеҳо дар боби Музтариби Панҷакантӣ (ё Панҷикантӣ) овардааст: Мавлоно аз Панҷакант аст мин тавобеъи Самарқанд» (Тазкираи Музокир ул-асҳоб, ба эҳтмоми Камолиддин Айнӣ. Душанбе, 1385 шамсӣ, саҳ. 420).
Баъдан, эҳтимолан, аз нимаи қарни 18 ба баъд, ки ҳузури туркон дар водии Зарафшон, аз ҷумла дар фосилаи байни Самарқанду Панҷакент бештар мешавад, туркон ин номро мутобиқ ба лаҳҷаи худ тағйир медиҳанд ва «Панҷакент» мегӯянд, чунонки Тошкандро ҳам Тошкент гуфтанд. Мутаассифона, ин номи ғалат ба забони бархе тоҷикон низ равон мешавад ва ба бархе китобҳо, ки дар нимаи дувуми асри 19 таълиф шудаанд, ворид мегардад. Абдураҳмони Мустаҷир дар «Рӯзномаи сафари Искандаркӯл» (соли 1870) ва Мирзо Абдулазими Бӯстонии Бухороӣ дар «Туҳфаи шоҳӣ» номи шаҳрро ба гунаи «Панҷакент» забт кардаанд.
Вале нуктаи ҷолиб ин аст, ки мардуми рустоҳои Панҷакент ва ноҳияҳои Айнию Мастчоҳ номи шаҳрро ба ҳамон гунаи қадимии он, яъне «Панҷекат» ҳифз кардаанд ва бештарини адибони диёр низ дар осори бадеияшон номи аслӣ ва таърихии шаҳрашонро овардаанд. Чунончи:
«Дар шаҳри Панҷекат Абрамов аввал қудрат ва шаҳомати ҳарбиашро нишон дод». (Кӯҳзод)
Сари оғушта дар хуни Деваштич
Биёмад бар ватан аз шаҳри Бағдод.
Зи нав биншаст бар аспи таҳамтан,
Ба Панҷекат шукӯҳи тозае дод.
(Лоиқ)
«Баҳманёр дақиқан дар рӯзи марги устоди устодон Садруддини Айнӣ дар шаҳри Панҷекат зода шуд». (Сафар Абдуллоҳ)
«Дар Панҷекат хонаи эҷодкорон ку». (Баҳманёр)
«Аммо бо гузашти рӯзгорону омадани бегонагон бисёр номҳо то ҷое дигаргуна гаштаанд, ки мепиндорем, ба забону фарҳанги мо пайванд надоранд. Аз ин гуна ки Аркат Ургут, Дизак Ҷиззах, Чочканд Тошкент шудааст. Ҳамин гуна Панҷекат низ ба Панҷакент бадал гаштааст. То дина на дар шаҳр ва на дар рустоҳои ноҳия касе Панҷакент намегуфт» (Юнус Юсуфӣ)
Ҷолиб аст, ки мардуми мо пойтахти Ӯзбекистонро бо он ки ба таври расмӣ Тошкент аст, то кунун Тошканд мегӯянду менависанд, вале шаҳреро, ки дар маҳдудаи кишварамон воқеъ аст ва яке аз ифтихороти мардуми қадими тоҷик аст, ба гунаи бегона «Панҷакент» мегӯянду менависанд.
Ва акнун, ки тайи чанд соли охир дар ҷумҳурӣ бо талошу ҳиммати донишмардон ва арбоби давлат номи аслии шаҳру рустоҳо барқарор мешаванд, савоб аст, ки ин хато ислоҳ бишавад, номи бостонӣ ва аслии яке аз қадимитарин шаҳрҳои кишварамон барқарор гардад ва онро ба таври расмӣ Панҷекат биномем.
Ва аз вакилони халқи шаҳр, ки ба навъе забони мардум ҳастанд, хоҳиш мекунем, ин хости моро, ки дар ростои сиёсати созандаи Сарвари давлатамон аст, амалӣ бикунанд.

Бо эҳтиром:

Кӯҳзод, Нависандаи халқии Тоҷикистон
Сорбон, Нависандаи халқии Тоҷикистон
Абдунабӣ Сатторзода, доктор илмҳои филология
Олимҷон Хоҷамуродов, доктори илмҳои филология
Камол Насрулло, Шоири халқии Тоҷикистон
Баҳманёр, нависанда
Юнус Юсуфӣ, нависанда, муовини раиси ИНТ
Қодири Рустам, нависанда ва пажӯҳишгар
Ҷумъабой Азизқулов, адабиётшинос
Афзалшоҳи Шодӣ, Ҳунарманди халқии Тоҷикистон
Салими Зарафшонфар, шоир ва нависанда
Шамсиддини Солеҳ, доктори илмҳои филология
Абдурауф Муродӣ, нависанда ва рӯзноманигор
Мубашшири Акбарзод, адабиётшинос

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube