پریسای سمرقندی-یک شاخه شعر تاجیکی

دلشاد فرهادزاد

بعضی ‌اندیشه‌ها پیرامون شعر پریسا
در ده‌ساله‌های آخر خوانندة تاجیک یکچند بیاض و مجموعه‌هایی را مرتب از نمونه‌های شعر شاعرگان عصر میانگی و معاصر دسترس نموده است، از قبیل «بیست و سه ادیب» (مرتب تاجی عثمان)، «از رابعه تا ادیب» (تهیه کننده حاجی غیرت شاکری). گذشته از این همزبانان ایرانی دکتر مسعود میرشاهی (تهیه‌گر کتاب “درّ دری در سمرقند و بخارا”) و مهری شاه حسینی (تهیه‌گر کتاب “زنان پارسی گوی هفت شهر عشق”) در ترتیب دادن تذکره هایی از این قبیل سهم گرفتند، که در دو کتاب آخرین نامبرده حتی برای شعر شاعران تاجیک‌زبان ازبکستان حاضره نیز صحیفه‌های علی‌حده جدا کرده شده‌اند. این نشانه آن است، که امروز شعر زن تاجیک هم در نزد خوانندة همزبان مورد توجه و اعتبار قرار گرفته است
در خود جمهوری ازبکستان به طبع رسیدن مجموعه و بیاض¬های متعدد امثال “ترانه‌های سمرقند”، “ارمغان سمرقند”، “مدحیة سمرقند”، “سروادة سرخان”، “جلای اختران سوخ” و چندین مجموعه‌های دیگر نیز باعث معرفی گشتن شعر بانوان پارسی گو در این کشور گردید
معلوم است، که امروز شعر تاجیک بیرون از خاک تاجیکستان در جمهوری ازبکستان به صفت یک شاخة ترکیبی آن در رشد و نموست. کار ارزشمندی، که در آموزش و تحقیق وضع انکشاف شعر فارسی در این سرزمین به انجام رسیده است، رسالة سفیر سابق ایران در ازبکستان حبیب سفرزاده با عنوان «فارسی سرایان ازبکستان» است. آن از کارهایست، که بار نخست در مورد وضع انکشاف ادبیات وطنی نسبتاً مفصل نوشته شده است. اهمیت علمی این پژوهش علمی باز در آن افاده می‌یابد، که جریان رشد نظم فارسی کشور در آن به طرز تاریخی نشان داده می‌شود و مشخصات شعر شاعران جوان، یعنی نسل امروزه، در اساس تصنیف موضوع شعر و کاربست اسلوب های نو ایجادی شرح یافته است
علم و ادبیات بدیعی تاجیک در این کشور اساساً در حوزه‌های سرخاندریا و سمرقند و فرغانه و تاشکند ادامه‌ می‌یابد. در جاده شعر اساساً شاعرگان حوزه‌های سرخاندریا و سمرقند قلم فرسایی می‌کنند. شمارة شاعرگان پارسی¬گو در حوزه‌های تاشکند و بخارا و فرغانه نسبتاً کمترند. شعر شاعرگان ازبکستانی را موافق است، که با نظرداشت سن و سال آنها دسته‌بندی کرد، زیرا جریان اساسی فعالیت ایجادی بعضی آنها در زمان سابق شوروی گذشته است. گروه دیگر شاعرگان بانوانی هستند، که شعرهاشان اساساً بعد از استقلال کشور معرفی شده‌اند. در این ردیف می‌توان سعیدة سینوی، معصومه باباکلان آوا، زیب‌النسا جوره‌یوا، شهنازه سلیمان، ثریا رحمان آوا، زیب‌النسای طاهریان، شهزاده نظرزاده، سعیدة کمال‌زاد، پریسا، دلشاد فرهادزاد، دلربا نسیمی را ذکر نمود
دایرة ادبی سمرقند فعال ترین قسمت در ادبیات تاجیکی معاصر ازبکستان است و شماره بانوان چکامه‌سرا در آن نسبت به مقدار مردان شعرگو کم باشد هم، شعر آنها از نظر دستاوردهای هنری کم‌ارزش نیست. پریسا از جمله شاعرگان سمرقندیست، که شعرش در بین همزبانان معروف است و به واسطه بیاض هایی که در کشور و خارج از آن منتشر شده اند، همچون شاعره بااستعداد معرفی شده است. موضوع اشعار او بیشتر عشق، تاریخ و مسائل اجتماعی میباشند. هرچند در کل تنها یک مجموعه“مروارد عشق”را به طبع رسانیده است، شعرهایش را از طریق اینترنت به هوادارانش می‌رساند
پریسا در ژانرهای سنتی همچون غزل، شکلهای نو شعری چون نیمایی و سفید ایجاد می‌کند. ضمناً ‌اندیشه‌های حبیب سفرزاده را اقتباس آوردن بمورد است، که در موضوع ویژگی های شعر نو شاعران ازبکستانی اظهار نظر کرده است. او می‌گوید: “با این که در ادبیات معاصر فارسی تاجیکی ازبکستان، شعر آزاد نسبت به شعر سپید بیشتر رشد پیدا کرد، در اشعار بعضی از شاعران بخصوص در جایگزینی و کاربرد کلمات و آفریدن تصویر و حفظ ضرب و وزن و آهنگ در مصرع ها، نوقصی به چشم می‌خورد. بویژه، در شعر شاعرانی چون ‌خواجه ‌، شهزاده، پریسا و دلشاد فرهادزاده که در قالب شعر سپید سروده شده‌اند، این گونه نواقص بیشتر به نظر می‌رسند. یعنی می‌توان گفت که هنوز مکتب ادبی سپیدسرایان، به طور کامل و مشخص به وجود نیامده است و بعضی از منتقدان و علاقمندان ادبیات نیز نسبت به این نوع شعر، برخود منفی دارند.”
در شعرهای آخرین شاعره مراجعه به مسایل اجتماعی و اخلاقی نقش داشته، گاها مضامین خصوصیت کنایه کسب نموده‌اند، چنانچه در شعر «برگ کرم» شاعره در بارة بهر ثروت جمع کردن به خارج کشور روانه شدن مردم و نتایج ناگوار آن با اضطراب حرف می‌زند. کرم در این شعر به معنای نام یکی از سبزیجات و مجازاً برای افادة دلار آمریکایی آمده است

…دُخت دهقانم

ما همه فرزند دهقانیم

لیک دورافتادگان خاک احسانیم

از کرمجویی

از کرم‌خوری، کرمخویی

بهر ما یک صفحة برگ کرم باشد

برتر از یک صفحة شعر بزرگ امروز

هر معمارا کلید قفل

گوئیا در صفحة برگ کرم مرموز

دورتر از کشت­زار من

در کنار باغ یک شاعر

بلبلی آواز می‌خواند

“کرم- شیرین

حقیقت-تلخ

کُشته است این تلخی لذت را

در غذای زندگی کیها

دایره موضوعات شعری شاعره از حساب رو آوردن او به عشق، به تاریخ، ستایش شخصیت های معروف جامعه امروزه و سیماهای بزرگ ادب فارس و تاجیک، آرمانگرايي ملی و مسائل اجتماعی گسترده است. یک ویژگی خاص اشعار سفید ایجادکار طولانی بودن سخن اوست و این دلیل بر آن است، که او درد و رازهای زیاد دارد. توجه ‌کنید به این شعری، که به استاد ادبیات‌شناس صدری سعدی اف بخشیده است

سوزنگر فرهنگ
تو چون سوزنگر نازک‌ادای دور
به تحقیق سخن کردی عجایب‌‌ سوزنی طیار
سپس با نوک این سوزن همانا نقطه با نقطه و حرفاهرف
درون خرمن فرهنگ و معنی جسته‌ای بسیار
از آن گنجینه سار سوزنی شه سوزن زرین
که وقت خستنش بر تن روان را درد انگیزد
ولیکن پس شفا بخشد همه درد دل جمعیت بیمار
تو ای استاد سوزنگر
که می‌جویی نشان سوزنی امروز
میان برزن سوزن گرانت چند
نگاه سوزنیت بند
به چاکردیزه خاک شاعران گم نشان اندر
که کام معنی برکندند با سوزن
خدارا شکر گو چندان، که پیدا شد ترا از سوزنی شه¬سوزن درمان
که این سوزن دوابخش همه درد است
جلایش مشعلی از سحر ‌ افروزد
پریشان ملت صدپاره را تا او به هم دوزد
و این سوزن زند دربه
شکاف خلتة ننگ من و مارا
که بر نسیان نسپاریم آیین نیاگان را،
ازیرا هیچ یک حق گوی و حق گفتار
به پای ظالمی سر خم نکردی هیچ
تو می‌دانی و چندی سوزن آیین دل بیدار
که سوزن‌دارویی باید ز شعر سوزنی گفتار
شفای زخم این جمعیت افگار!
پریسا در مضمون آفری و تصویرسازی مهارت بلند دارد، شاعره رنگین خیال و معنی یاب است. با وجود بعضی نقصان هایی که در شعر شاعران این سرزمین به نظر می‌رسد، بی‌محابا می‌توان گفت، که اشعار پریسا در این ردیف از نظر محتوا و شکل نمونه‌های جالبی هستند

Парисои Самарқандӣ -як шохаи шеъри тоҷикӣ

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube