میرزا تورسون‌زاده — حلقه وصل فارسی کلاسیک با ادبیات معاصر

میرزا تورسون‌زاده که شعر و نظم شیرین و بی‌پیرایه، روان، همت بلند و غم‌خواری در حق ادیبان جوان از اوصاف وی است، به همراه استادان نیکنام روزگار خود «استاد صدرالدین عینی»، «باباجان غفوروف»، «باقی رحیم‌زاده» و «ابوالقاسم لاهوتی» نخستین نهالان بوستان نوپای ادب تاجیکستان را نشاندند و امروز سرسبزی و شکوفایی این گل‌باغ مدیون و مرهون چنین بزرگانی است

میرزا تورسون‌زاده در حقیقت همراه با علامه صدر‌الدین عینی، بنیان گذار ادبیات معاصر تاجیک در رشد و پیشرفت ادبیات و فرهنگ تاجیکستان نقشی عظیم داشته است

میرزا تورسون زاده، بدون تردید از معروف‌ترین شعرا و ادبای تاجیک است که وی را نه تنها در کشور تاجیکستان، بلکه در کشورهای شوروی سابق، شبه قاره، آسیا، ایران و افغانستان خوب می‌شناسند و وی در واقع ادامه دهنده مسیر ادبای معروف فارسی گوی و حلقه پیوند ادبیات کلاسیک فارسی و ادبیات معاصر بود

این شاعر بلند نام در سال 1911 در روستای «قره باغ» واقع در شهرستان «حصار» تاجیکستان در خانواده «اوستا تورسون» که پیشه درودگری داشتند به دنیا آمد

تورسون‌زاده در 9 سالگی از لطف پدر محروم می‌شود و این زمانی است که وی نخستین الفبای سواد را از مکتب کهنه مسجد زادگاهش فرا می‌گرفت و سپس برای ادامه تحصیل به شهر «دوشنبه» رفت

پس از پایان تحصیل شاعر به شهر دوشنبه برگشت و کار در روزنامه «جوانان تاجیکستان» را شروع کرد، مدتی نیز با تئاتر شهر «خجند» همکاری کرد

در سال 1936 اتحادیه نویسندگان تاجیکستان تاسیس شد و استاد تورسون‌زاده به ریاست آن برگزیده شد و تا پایان عمر رئیس کانون فرهنگی بود

وی در این مدت نه تنها در تاجیکستان بلکه در اتحاد شوروی و جهان به عنوان چهره معروف ادبی و سیاسی تبدیل شد و به ریاست کمیته «همدلی مردمان آسیا و آفریقا» و عضو «کمیته اتحاد شوروی» و نیز عضو ریاست «کمیته صلح جهانی» و مدتی بعد رئیس «کمیته صلح تاجیکستان» بود

تورسون‌زاده در این سال‌ها بر حسب مسؤلیت به کشورهای مختلف جهان از جمله هندوستان، پاکستان، ایران، افغانستان، چین، ژاپن، کره، اندونزی، عراق، سوریه، مصر، لبنان، یمن، تایلند، برمه، بنگلادش، سریلانکا، الجزایر، گینه، سودان، چک، قبرس، فرانسه، سوئد، سوئیس، اتریش، کوبا، کانادا، مکزیک و …. سفر‌های رسمی داشت و در تحکیم صلح در این کشور‌ها نقش فراوانی داشت

خدمات ارزنده وی با چندین جایزه فاخر بین‌المللی و جهانی، از جمله جایزه بین‌المللی «جواهرلعل نهرو»، جایزه «رودکی»، نشان «کریل»، نشان «جمال عبدالناصر» و … همراه بود.
این در حالی‌است که دولت تاجیکستان نیز وی را با عنوان «شاعر مردمی و قهرمان تاجیکستان» معرفی کرد، عکس وی بر روی اسکناس پول ملی تاجیکستان «سامانی» نیز قرار دارد که نشان احترام و اجر دولت و مردم تاجیکستان بر جایگاه وی می‌باشد

موضوع استبداد انگلیسی‌ها در هندوستان و غارت و ظلم در این کشور که بیش از 200 سال به عرصه غارت و چپاول اجانب  تبدیل شد، همواره دل شاعر تاجیک را به درد می‌آورد و وی با افکار آزادی خواهانه و بیدارگرانه مردم هندو را به کسب استقلال و برچیده شدن پای بیگانگان از هند همواره دعوت می‌نمود و در ضمن از بدبختی و جاذبه‌های این کشور که سود آن را غارتگران می‌بردند با الم و درد سخن می‌گفت و از اینکه 60 میلیون جمعیت این کشور به «طبقه مردود شدگان» تعلق داشتند غریو و فریاد می‌کرد

از دیگر صفحات زندگی استاد تورسون‌زاده موضوع ایران و مشاهیر و مفاخر فارسی است که شاعر هرگز آن را از نظر دور نکرد و همواره در این زمینه اظهار نظر می‌کرد
چنانچه در همین سلسله اشعاری که به هندوستان اختصاص داده وقتی از «باغ معلق» بمبئی یکی از معجزات این کشو لب به سخن می‌گشاید و از حافظ، عندلیب بوستان ادب یاد می‌کند و از محبت مردم تاجیک به لسان‌‌الغیب می‌گوید

غزل می‌گفت و درّ می‌سفت حافظ، شاعر شیراز /سخن را داده در وصف شما جادوگران پرداز

تورسون‌زاده در مقاله‌ای تحت عنوان «غزلسرای بزرگ مشرق» که در سال 1971 منتشر کرد از دید و بازدید خود از ایران و شیراز و طواف مرقد پاک بلبل شیراز و نیز مقام و مرتبه حافظ در ادبیات جهان و ویژگی‌های اشعار آبدار این سخن‌سرای بی نظیر یاد کرد

باید گفت تورسون‌زاده با شعرا و ادبای ایرانی همانند «سعید نفیسی»، «ابوالقاسم لاهوتی» و «نادرپور» دوستی عمیقی داشت

«پرویز داریوش» محقق ایرانی نیز تورسون‌زاده را از «نوآوران شکل و مضمون نظم مشرق زمین» دانسته بود

از دیگر موضوعات مهم و عمده که شاعر تاجیک بر آن اشاره‌های فراوان داشته موضوع زن و مادر و احترام گذاشتن به آن است

شاعر مادر را فرشته‌ای می‌داند که خداوند در روی زمین قرار داده و بیان محبت‌های دور از منت و خالصانه وی را بر فرزند نمونه عالی ویژگی این فرشته عرشی می‌داند و آغوش مادر را بهترین مکان برای هر انسان می‌داند

طفل ماندم از تو مادر روی تو در یاد نیست /قامت تو، چشم تو، ابروی تو در یاد نیست

در ضمن استاد تورسون‌زاده یکی از بهترین اشعار صمیمی در ادبیات فارسی تاجیکی را در ستایش فرشته مهر و مهربانی مادر سروده است

با همان دستی، که چادر سوختی، /گلخن شأن و شرف افروختی، /با همان دستی، که باغ آراستی، /کشور گل-گل شکوفان خواستی  وصف و تصویر زیبایی‌های وطن و تشویق و ترویج دوستی در آثار این شاعر گران مایه نیز از جایگاه والایی برخوردار است

دوستی را جستجو داریم ما/ از امانی گفتگو داریم ما/ دوست آید گرم در آغوش گیر /رسم خوب تاجیکان را گم من /در جهان بی دوست بودن مشکل است /مشکل آسان کن کسان را گم مکن

بیش از 60 ترانه این شاعر به دلیل برخورداری از حسن موسیقی و آهنگین بودن توسط خوانندگان تاجیک و افغانستانی وارد موسیقی شده که از شاهکار‌های موسیقی این کشورها محسوب می‌شوند

گذشته از این شاعر بزرگ در پرورش ادیبان جوان و بی پشت و پناه همواره پویا و در تلاش بود به حدی که دوران ریاست ایشان را در اتحادیه نویسندگان تاجیکستان به عنوان روزگار طلایی رشد ادب و فرهنگ یاد می‌کنند و این مهم همانا از دید وسیع و قلب پر مهر وی  منشا می‌گرفت

استاد تورسون‌زاده به هر حال از چهره‌های محبوب فرهنگی تاجیکستان محسوب می‌شود و به خاطر پاسداشت یاد و خاطره نیک وی  شهرستان، دانشکده هنرهای زیبا و چندین کوچه و خیابان به نام وی نام‌گذاری گردیدند و مهم تر از این استاد تورسون‌زاده در ردیف استاد صدرالدین عینی، باباجان غفوروف و شیرین شاه تیمور عنوان قهرمان تاجیکستان را کسب نموده است