«باميان»؛ تلفیق طبیعت با فرهنگ بومی

شهر بامیان نتیجه تلفیق طبیعت با فرهنگ بومی است. مطابقت فنون و قواعد ساختمان با مصالح بومی و فرهنگ بومی و در جهت «رفع نیازهای ضروری» یک اصل بوده است؛ منطقه تاریخی بامیان، دارای ارزش های کالبدی و با کیفیت است.

بخش آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، چشم انداز مقابل مجسمه‌ای بودا در مرکز بامیان را در فهرست آثار در معرض تهدید خود قرار داد. هر اثری مهمی که در فهرست آثار در معرض تهدید شامل شود احتمال خروج از یونسکو را دارد. چشم انداز مقابل مجسمه ی بودا از آنجا که کل یک ساحه را در بر می گیرد برای شهر بامیان بسیار حائز اهمیت است. با این اتفاق اقتصاد گردشگری که در شرایط نابسامان اقتصادی می تواند کمک یار دولت و ملت افغانستان باشد تحت تاثیر منفی قرار می گیرد. این تهدیدی جدی برای آینده اقتصاد گردشگری افغانستان است. به اعتقاد کارشناسان سازمان جهانی یونسکو درصورت ادامه روند حفاظتی فعلی امکان خارج شدن این اثر جهانی از فهرست میراث جهانی یونسکو بزودی فراهم می‌شود.
مقدمه
بسیار نادر است در یونسکو کل یک ساحه به عنوان یک اثر ارزشمند جهانی بشمار ثبت شود. شهر بامیان نتیجه تلفیق طبیعت با فرهنگ بومی است. مطابقت فنون و قواعد ساختمان با مصالح بومی و فرهنگ بومی و در جهت «رفع نیازهای ضروری»  یک اصل بوده است؛ ساحه تاریخی بامیان، دارای ارزش های کالبدی و با کیفیت است.  معماری مسکن و شهرسازی سنتی هزاره جات نه تنها تمامی نیاز های همه ی مردم ساکن را برطرف می کرده است بلکه جلوه فرهنگ و ارزش های اجتماعی مردم بوده است. ولی متاسفانه در حال حاضر بصورت کاملا غیر منطقی الگوهای اصیل سنتی را کنار زده و  پیشرفت و توسعه را در ایجاد ساختمان های بلند مرتبه و سیمنتی در تضاد با آثار تاریخی معنی می کنیم،  حال آنکه تکنولوژی در هماهنگی با طبیعت و هویت انسانی ارزش پیدا می کند. آنچه مسلم است عقب ماندگی از توسعه شهرهای امروز ما دلایل روشن و واضح دیگری دارد. امروزه شاهد نتیجه تاثیرات مخرب ساخت و ساز ناآگاهانه و بی رویه این رویکرد را می بینیم.  ساحه تاریخی بامیان دارای ارزش های جهانی است. این ثروت از نیاکانمان برجای مانده وظیفه حداقلی ما حفظ و حراست از این ساحات ارزشمند است. اولین آسیب ساخت و ساز غیر اصولی آسیب به محیط بصری و منظر شهری است، منظر شهر از این رو که نمایانگر حیات مدنی، سلطه ارزش های بومی، سلایق زیباشناختی خرده فرهنگ ها، عمق تاریخی شهر و میزان احترام مردم به قرادادهای اجتماعی است و بصورت کلی تجلی شهر در یک نما است، حائز اهمیت می باشد.

چشم انداز، دور نما یا پانارومای شهر چیست؟
وقتی قرار است شهری بزرگ یا کوچک برنامه ریزی و ساخته شود و یا توسعه ای خاص در وضع موجود شهر پیش آید، بایستی موضوع برنامه ریزی توسعه در سایت و محدوده ای فراتر مورد توجه قرار گرفته و به منظره ای طبیعی مربوط شود. سایت مزبور ممکن است مسطح یا ناهموار باشد؛ ساختمان های گوناگون، جاده ها، پیاده روها، فضاهای باز، باغچه ها، درختان، و مبلمان شهری همگی بایستی با یکدیگر در ترکیبی کارآمد و عملکردی، در داخل سایت، به هم مربوط گردند. چنانچه خوشایندی زیبایی_شناسی نیز مورد نظر باشد، ترکیب مذکور بایستی به لحاظ بصری نیز کارآمد باشد. بنیان کار خط آسمان است، هم برای کل شهر و هم برای هر قسمت از آن. در ونیز، کانال بزرگ داخل شهر، جایی که گاهی زیباترین محور در جهان نامیده می شود خط آسمان متغییر است اما هماهنگی و ارتباط ارتفاع ساختمان ها سبب خوشایندی در چشم اندازهای دور، خط آسمان قسمتی از پس زمینه چند ساختمان عمده و درختان قابل دیدن در عمق یا پرسپکتیو است؛ محیط اغلب درای یک عنصر شاخص است، همچنان که در منظره های کلاسیک اروپا دیده می شود. خط آسمان هایی به عنوان یک عنصر زیبایی شناسی بنیادی در منظر سازی شهری تلقی می شود. تصویر یک راه دسترسی به روستایی در دامن طبیعت و یا منظره ای دورنمای یک شهر از یک نقطه دید ممتاز خوشایندی ناظر را دو چندان می کند.
دورنمای شهری هم می تواند نتیجه طراحی و برنامه ریزی هوشمندانه باشند هم نتیجه تصادف! گاهی منظر مطلوبی ایجاد کند، گاهی بد. مثل آنچه در شهرهای امریکایی رایج است. ساختمان ها گاهی خوب دسته بندی می شوند گاهی بد. ولیکن چشم انداز قطعا نتیجه مدخلات کالبدی انسان در شهر است.
نمونه های فراوانی در رابطه ذکر شده موجود است. از جمله چشم انداز های شهری از نقاط دید مرتفع واقع در قسمت های مرکزی پاریس، رم، وین تا اندازه ای خوشایند هستند زیرا توده ایجاد شده توسط ساختمان های گوناگون به طور موزونی به یکدیگر مرتبط هستند و ساختمان های بلند مرتبه مدرن در جهت برهم زدن این توده نیستند، حال آنکه در لندن دورنمای شهر از نقاط دید معین به خاطر ساختمان های بلند مرتبه ناهماهنگ و زجر آور است.
ارزش منظر شهری
منظرفرهنگی و طبیعی شهر به تنهایی ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺬب سرمایه گذاران، افراد خلاق، گردشگران داخلی و خارجی و روﻧﻖ صنعت ﮔﺮدﺷﮕﺮی کشور نقش قابل توجهی ایفا کند. مهم تر از آن، منظر شهرهای دارای محیط بصری مطلوب قادرند بدلیل شخصیت و خاطره انگیزي آن براي ساکنین خود، مایه احراز هویت جمعی را فراهم کند و با وسعت بخشیدن به تجربه زیباشناختی شهروندان و مالکان ، موجبات  ارتقاي تصویر ذهنی جامعه از خویش و تقویت غرور مدنی آنان را فراهم ساخته، این شهرها با اعتلا بخشیدن به وجهه  شهر در سطح ملی و بین المللی، توان رقابتی شهر را براي جذب هر چه بیشتر سرمایه و اقشار خلاق تقویت نماید. افراد خلاق به دلیل گستردگی در انتخاب محل زندگی، کار و تفریح شهرهایی را انتخاب می کنند که به لحاظ کیفیت محیط شهر در استاندارهای بالایی باشد. در عصر «فرآیند جهانی شدن»، شهرها در رقابتی تناتنگ، در پی آن اند تا  سهم بیشتري از بازار سرمایه، خلاقیت، استعدادهاي برجسته و توجهات جهانی بدست آورند. به این خاطر شهرهای مهم دنیا برای ایجاد منظر مطلوب و دلپذیر در تدارک اند.  فلذا در ﺳﺎل ﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﺮ ﺷﻬﺮی در دلپذیری و شکوفایی هرچه بیشتر شهرها دارد، ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان حوزه شهرسازی دنیا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. عامل مهم دیگر اهمیت منظر در شهرها این است که  امروزه برای توسعه اقتصادی از طراحی شهری استفاده می کنند. سرمایه گذاران در کشورهای اروپایی از پروژه های شهرسازی حمایت می کنند چون معتقدند بهسازی و ارتقاء محیط کالبدی به افزایش قیمت زمین، شان و منزلت پروژه هایشان  کمک می کند.  شهر دارای محیط بصری مطلوب در جذب فعالان اقتصادی موفق تر است، افراد تمایل دارند سرمایه خود را در شهری که در آن هم امنیت سرمایه و هم لذت از زندگی وجود داشته باشد، انجام دهند. پژوهش ها نشان می دهد در طول تاریخ، بشر در پی تسلط بر طبیعت بوده است. رشد و توسعه شهرها طی دوران مدرنیسم موجب صدمه و ویرانی عناصر طبیعی شده بودند سبب  استرس و اضطراب زندگی شهری است بنابراین در شرایطی که مردم شهر را با طبیعت آشتی دهد و موجب گردد افراد در کوران زندگی شهری دوباره با طبیعت هماهنگ شده،  و از ارزش های فرهنگی آن عمیقا لذت ببرند نیاز امروز جهان است.
در حال حاضر هم از ایجاد محیط هاي زیست جدید که پاسخگوي نیازهاي تازه آدمیان باشد عاجزیم و هم مزایاي شهرهاي قدیمی را از دست میدهیم. مظاهر قوي و کهنه شهرهاي گذشته، جاهاي بی نظیر که هیچ چیز دیگر را نمیتوان جانشین آن کرد، ساختمانها، یادگارها و تمامی شهرهاي تاریخی که شواهد بارز زندگی اجتماعی آدمیان در گذشته بودهاند یا به دست فراموشی سپرده میشوند و یا کامل نیست و نابود میگردند. به نظر میرسد انسان عصر جدید از ایجاد معادلهاي تازه براي این مظاهر نیکوي گذشته کامل عاجز باشد.(الکساندر76،).

راهکار
1-برنامه ریزی محیطی و ثبت و کنترل اراضی در سطح شهر، 
کنترل اراضی در جهت محدودیت برای اقتصادی برای ذینفعان نیست بلکه برای تحقق بهبود فعالیت های اقتصادی، تقویت تصویر شهر، بهبود بافت موجود شهری و ارتقاء فعالیت های گردشگری است. لذا یکایک تحولات کالبدی کل شهر بامیان مورد رصد سیاست گذاران قرار گیرد، و سیاست ها در جهت کنترل وضع موجود بطور کاملا موثر به کارگرفته شود.
2- مسکن شهروندان
برنامه ریزی، طرح ریزی و طراحی شهری برای مسکن شهروندان؛ زیرا در سطح منطقه، نیاز شدیدی به مسکن کافی احساس می شود، امکانات تاسیسات و تجهیزات شهری عمومی بطور کلی وجود ندارد، حمل و نقل عمومی و حتی میدان هوایی باید منتقل شود.
3- سیاست های ساحه تاریخی
احیاء ساحه تاریخی بامیان به عنوان میراث جهانی نیازمند مداخله فوری مقامات مسوول هست. ابتدا تدوین ضوابط و قوانین طراحی شهری منطبق با معیارهای یونسکو در رابطه با حفظ، نگهداری و احیاء ساحات تاریخی و اعمال سیاست حفظ میراث تاریخی و فرهنگی توسط مسوولان ذی ربط.
4-بکارگیری معماری و مصالح بومی
اهتمام به ساخت بناهای جدید با پیروی از بناهای تاریخی برای احیای بستر فرهنگی موجود در سایت. بکار گیری معماری سنتی بر گرفته از منبع دانش بومی در طراحی ساختمان ها، بکارگیری مصالح بومی از معماری مخصوص به خود برخوردار باشد، معماری ای که محصول خلاق و صادقانه ای از تعامل میان فن آوری محلی، نیاز ها و میراث اجتماعی است.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube