Гулнора Ҳасанзода: Бахтиёр ҳамеша дар ёди Ватан буд…

21-уми апрел рӯзи вафоти коргардони маъруфи тоҷик Бахтиёр Худоназаров буд. Офарандаи шоҳкориҳое чун “Қош ба қош”, “Падари моҳтобӣ”, “Шик”, “Танкер”, «Танго» ва “Дар интизори баҳр”, ки натанҳо дар синамои тоҷику рус, балки ҷаҳон эътироф гардидаанд, соли 2015 дар синни 49-солагӣ дар Олмон аз олам даргузашт. Мо бо яке аз пайвандони наздик (холадухтар)-и Бахтиёр Худойназаров Ҳасанзода Гулнора Кенҷа — вазири меҳнат, муҳоҷират ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Тоҷикистон, ки аз даврони кӯдакӣ то вопасин рӯзҳои коргардон бо ӯ робитаи наздик дошт, ҳамсуҳбат шудем.

— Вақте номи Бахтиёрро мешунавед, чӣ пеши назаратон меояд?

— Мо ҳамеша аз номи Бахтиёр ифтихор мекунем. Ӯ тамоман инсони дигар буд. То имрӯз нафареро чун Бахтиёр вонахӯрдаам. Дунёи вай, нигоҳаш ба зиндагӣ, фикру андешаҳояш ҳама хоси худаш буданд. Ба касе монанд набуд, Бахтиёр! Шояд аз ҳамин сабаб филмҳояш, дар ҳар куҷое намоиш медоданд, ғулғула меандохт. Зеро дар синамо ҳам пайроҳаи хосаи худашро кушода буд. Аз аввалин филмаш — “Братан” нишон дод, ки ба зиндагиву ҷаҳон диди дигар дорад. Ӯро дар тамоми дунё мешинохтанд. Дар байни филмсозони кишварҳои собиқи шӯравӣ Бахтиёр Худойназаров шинохтатарин чеҳра буд. Ӯ монанди уқоби баландпарвозе буд дар самои синамо. Ҳатто русҳо аз номи ӯ ифтихор мекунанд. Афсӯс, ки умри кӯтоҳ дид. Аммо дар зеҳни мардуми тоҷик номи Бахтиёр чун парчамбардори синамои миллӣ боқӣ хоҳад монд.  

— Аз кӯдакиҳои Бахтиёр чӣ медонед ва чӣ хотираҳо доред бо ӯ?

— Хонаи онҳо дар маркази шаҳр, наздикиҳои Театри опера ва балети ба номи устод Айнӣ буд. Давраҳои кӯдакиву наврасӣ мо бисёр вақт ҳамроҳ будем. Хонаи модаркалон мерафтем, ҳамроҳ бозӣ мекардем. Гӯё як кӯдаки оддӣ буд, аммо аз мо як фарқ дошт. Ба атроф, ба чеҳраи одамон, ба ашё бисёр бодиққат менигарист. Бисёр хушсуҳбат буд ва то охири умр ҳамин хел хушсухан монд. Бисёр шӯхиҳои аҷиб мекард. Аммо гоҳо чунон ҷиддӣ ва эҳсосоӣ мешуд, ки ҳайрон мемондем. Бештар дар бӯстонсарои холаам бозӣ мекардем. Дар он ҷо ду ҳавз буд. Бахтиёр оббозиро дӯст медошт. Аз кӯдакӣ ба ҳама чиз аҳамият медод. Аз ҷумла, ба либоси худаш. Ҳеҷ аз ёдам намеравад, ки ҳамеша бо модараш “ин либосро намепӯшам, он либос ба ман намезабад, дигарашро мепӯшам” гуфта, баҳсҳо мекард. Ӯ нозпарварди хонадон буд. Падару модар бисёр дӯсташ медоштанд, хуб тарбияташ мекарданд. Дар панҷсолагӣ пойҳояшро ҷарроҳӣ карданду духтурон гуфтанд, ки барояш оби баҳр фоида дорад. Баъди ин қариб ҳар сол падару модар ӯро ба Сочи, ба соҳили Баҳри Сиёҳ мебурданд. Гумон мекунам, ки меҳри баҳр, меҳри об аз кӯдакӣ дар дили ӯ ҷой гирифта буд. Вай аз хурдӣ обро дӯст медошт. Шояд аз ҳамин сабаб аст, ки дар тамоми филмҳояш баҳр ва об аз унсурҳои асосӣ ҳастанд. Умуман тақдири Бахтиёр аз аввал аҷиб буд ва пур аз фоҷиа. Дар ҳашстолагияш, вақте дар пеши хонаашон аз роҳ мегузашт, ӯро мошини боркаш зад. Чандин моҳ дар беморхона хобид. Баъд дар синфи ҳаштум хондан, дар ҳаммоми хонаашон, вақте Бахтиёр оббозӣ мекард, сӯхтор ба амал омад. Мегӯянд, ки сар то пояш дар оташ давида ба берун мебарояд. Ҳамсояҳо ӯро наҷот медиҳанд. Баъди ин дурудароз табобат кард. Пайи ҷойҳои сӯхта то охир дар дастҳояш монда буд.

Ҳамчунин замони наврасӣ медонам, ки борҳо ба Фархор рафта буд. Зодгоҳи падараш буд Фархор. Деҳоти он ҷо ва мардуми он ҷоро хуб мешинохт. Меҳр дошт ба онҳо. Беҳуда нест, деҳае, ки воқеаҳои филми машҳури вай, “Падари маҳтобӣ” дар деҳае ба номи Фархор мегузаранд. Агарчи худи филм дар шаҳри Чкаловск (ҳозира Бӯстони вилояти Суғд) рӯи навор омадааст.

— Умуман, Бахтиёрро чӣ ва ё кӣ ба синамо овард?

— Не, ба синамо рӯй овардани Бахтиёр тасодуфӣ набуд. Хеле барвақт, ҳанӯз аз синфҳои шашум ё ҳафтум хонданаш пеши худ мақсад гузошта буд, ки ҳатман режиссёр мешавад. Аммо дар аввал падару модараш ба ин фикри вай зид буданд. “Дар оилаи мо ягон нафар артист нест, ту чаро ба ин роҳ меравӣ?” мегуфтанд. Ман борҳо шоҳиди ин гуна баҳсҳо будам. Дар авлоди мо касе ба ҷодаи ҳунар нарафта буд. Падари Бахтиёр ҳам ҳуқуқшинос буд. Модараш духтур. Аммо Бахтиёр аз оғоз инсони ҷиддӣ буд ва дар тасмимҳояш собит. Ӯро аз роҳ гардонидан имкон надошт. Холаам, модари Бахтиёр, ҳатто гиряву зорӣ карда буданд, ки ҳамин ҷо, ба факултаи рӯзноманигории Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон дохил шавад, аммо қабул накард. Баъд рафт ба Маскав, ба ВГИК, ба Институти давлатии умумииттифоқии кинематография дохил шуд. Ман ҳамин қадар медонам, ки замони мактабхонӣ бисёр ба назди Давлат Худоназаров мерафт. Ба кино, ба санъати кино таваҷҷуҳи аз ҳад зиёд дошт.

Боз чизи дигар ҳам ҳаст, ки Бахтиёр аз хурдсолӣ қиссаву афсонаҳои мардумиро бисёр дӯст медошт. Модари ман дар қиссагӯӣ мумтоз буд, гоҳо дар назди хешу табор ҳар гуна қиссаҳои ҷолиб нақл мекард. Бахтиёр афсонаҳои модарамро дӯст медошт. Борҳо дар наврасӣ ба хонаамон маҳз барои қисса шунидан аз модарам меомад. Модарам нақл мекарду ӯ дар як гӯша нишаста, мижжа назада ба як нуқта нигоҳ карда меистод. Шояд ҳамон лаҳзаҳо образҳои қиссаро пеши чашм таҷассум мекард… Баъдҳо ҳини таҳсил дар Маскав ҳам борҳо аз модарам хоста буд, ки ҳамон қиссаҳояшро навишта фиристад, барои филмҳояш лозим мешаванд. Аммо модарам нанавишт.

— Бахтиёр тоҷик буд, аммо худро фарзанди сайёра медонист, яъне Ватанро танҳо дар ҷуғрофияи Тоҷикистон маҳдуд намедонист. Шумо дар ин маврид чӣ назар доред?

— Воқеан, барои Бахтиёр миллату нажоди инсонҳо аҳамият надошт. Ба хислату ботини одамҳо бештар аҳамият медод. Барои ӯ муҳим инсоният буд. Нигоҳ кунед, дар филмҳояш гоҳо нақши як тоҷикро ҳунарманди хориҷӣ меофарад. Ва чӣ зебо ҳам бозӣ мекунад. Шояд бо ин Бахтиёр гуфтан мехост, ки ҳамаи инсонҳо яканд, аз рӯи миллату нажод фарқи чандоне надоранд. Аз наврасӣ ҳамин хел буд. Ягон вақт тоҷику ӯзбеку рус гуфта, бачаҳоро ҷудо намекард. Баъдтар аз миёни қариб аксари миллатҳои дунё дӯстони зиёд дошт. Миёни русҳо, махсусан, маҳбубияташ беандоза буд. Нигоҳи Бахтиёр ба миллату нажод ҳамон нигоҳи классикони мо буд, чун Саъдӣ, ки гуфта: “Бани одам аъзои якдигаранд”…

Аммо Ватанро дӯст медошт. Бо ёди Ватан зинда буд. Ягон вақт аз Тоҷикистон канда набуд. Агарчи дар хориҷ аз кишвар мезист, ёди Тоҷикистон бо ӯ буд. То охирон нафас мегуфт, ки ман Тоҷикистон меравам.

— Дунёи шахсии Бахтиёр, андешаҳояш, оила барпо накардан, фидоии синамо будан, барои шумо қобили қабул буд ё на?

— Бахтиёр дар дунёи синамо мезист. Меҳвари зиндагии Бахтиёр синамо буд. Ва зиндагияш як зиндагии хоса. На дар зиндагӣ, на дар синамо, на дар гуфтору рафтор ба касе монанд набуд. Модараш ҳамеша Бахтиёрро хуб қабул мекард. Аз чунин фарзанд ифтихор дошт. Бале, Бахтиёр чанд бор оиладор шуд. Аммо медонед, чӣ… Чанд ҳафта пеш аз вафоташ, вақте ман ба дидорбинӣ ба Берлин рафтам, Ирина Рязанова канораш буд. Баъд Чулпан Хаматоваву дигарон ҳам хабаргирияш рафтанд. Яъне ҳамсарҳояш ҳатто баъд аз ҷудо шудан ба ӯ меҳри беандоза доштанд. Муносибати хуб доштанд. Бахтиёрро ҳама дӯст медошт. Вай аз як дунёи дигар буд. Афсӯс, ки аз худ фарзанд боқӣ нагузошт, аммо корҳояш, шоҳкорҳояш дар синамо фарзандони ӯянд, ки номашро то абад ҷовид нигоҳ медоранд.

Ӯ инсоне бо дили бузург буд, ки дар ин зиндагӣ танҳо зебоиро медид. Ӯ дӯсти бузурги ман буд, ҳама чизи офаридааш бузургона буд. Бахтиёр то панҷоҳсолагӣ нарасид, аммо дар ин муддат ин қадар корҳоеро тавонист анҷом бидиҳад, ки на ҳар нафар аз уҳдаи он мебарояд.

— Шумо дар мавриди Бахтиёри бачахолаатон неву дар мавриди Бахтиёр Худойназарови коргардон, ки дар тамоми дунё қариб маҳбубият дорад, чӣ медонед?

— Бахтиёр коргардони навовару нотакрор буд. Вақте Бахтиёр Худойназаров даргузашт, хабари марги ӯ доғтарин хабари ҳафта дар матбуоти русиву тоҷикӣ ва умуман минтақа буд. Худи ҳамин гувоҳи бузургии Бахтиёр аст. Расонаҳои русӣ Бахтиёрро коргардони рус муаррифӣ карда, ба ин мазмун менавиштанд, ки ӯ парчамбардори синамои кишварашон дар оғози асри бистуякум буд.

Дар хотир дорам, ки Владимир Мединский, вазири фарҳанги Русия чунин навишта буд: «Коргардон Бахтиёр Худойназаров аз олам даргузашт. Вай на он қадар зиёд филмбардорӣ кард, вале ҳамаи филмҳояш дорои ҷоизаҳои баланд ҳастанд, чунки самимона ва инсонпарварона сохта шудаанд. Боиси андуҳ ва беадолатист, ки чунин одамони болаёқатро, ки корҳои зиёдеро метавонистанд анҷом диҳанд, аз даст медиҳем».

Тамоми матбуоти Тоҷикистон ҳам даргузашти Бахтиёрро талафоти сангине ба синамои миллӣ унвон карданд. Бахтиёр Худойназаров коргардони нотакрор буд. Филмҳои ӯ ҳеҷ гоҳ ҷаззобияти худро гум намекунанд.

— Дӯстони аз ҳама наздики ӯ киҳо буданд, бо киҳо бештар рози дил мегуфт? Умуман, ҳаст чунин як шахсе, ки дар бораи Бахтиёр аз дигарон дида бештар донад?

— Дӯсти аз ҳама наздиктаринаш дар зиндагӣ модараш буд. Вай дар ҳамаи масъалаҳо бо модараш маслиҳат мекард. Баъд бо падару дигар пайвандон. Дар лаҳзаҳои охири умр ҳам ҳамеша модар канораш буд. Модарашро беандоза дӯст медошт. Модарашро мепарастид! Тамоми ҳарфҳои дилашро ба модар мегуфт! Ва маҳз модараш Бахтиёрро аз ҳама беҳтар ва бештар мешиносад.

— Бахтиёр Худойназаров ҳамчун шахсият, ҳамчун як фарди ҷомеа чӣ мақому манзалате дошт аз нигоҳи шумо?

— Ҷойгоҳи Бахтиёр ҳамчун як фарзанди сарбаланду номвари кишвар дақиқ аст. Бахтиёр номи Тоҷикистонро, фарҳангу ҳунари Тоҷикистонро ба тамоми оламиён шинос кард. Ному ёди чунин мардон ҷовидонист! Ман ифтихор мекунам аз номи Бахтиёр Худойназаров!

— Бахтиёр Худойназаров ҳамчун инсон чӣ вижагиҳое дошт, сифатҳои танҳо хоси ӯ дар мисоли шӯх, ҳалим, дурушт, бадқаҳр, ҷиддӣ ва монанди ин чизҳо?

— Бахтиёр ҳеҷ вақт дурӯғ намегуфт. Ҳар мақсадеро, ки пеши худ мегузошт, то анҷом аз паси он мерафт. Ба зиндагӣ, ба инсонҳо, ба табиат муҳаббати беандоза дошт. Ба касе бадӣ намехост. Дар як дунёи афсона мезист. Карру фар ва худнамоишдиҳиро намеписандид.

Вақте ба Олмон, ба дидорбинияш рафтам, манзилашро дидам. Хонааш бисёр оддӣ буд, таъмираш ҳам. Борҳо дар мусоҳибаҳояш ҳам гуфта, ки ман таъмири олиро дӯст намедорам. Аммо ҳама чиз бисёр батартиб. Марди озода буд. Марди зиндадил буд. Мурдан дар гӯшаи хаёлаш набуд.

Як ҳафта пеш аз вафоташ, вақте ман ба беморхона диданаш рафтам, гуфт, ки ман ба Тоҷикистон меравам. Ҳайрон шудам. Инро дар танҳоӣ ба ман гуфт. Баъд вақте ки сафири вақти Тоҷикистон дар Олмон Маликшо Неъматов ба дидорбинӣ омад, боз дар ҳамин бора ҳарф зад. Ба сафир гуфт, ки “ба ман кумак мекунӣ, ки равам ба Душанбе ва ҳамон ҷо филме ба навор гирам?”. Маликшо гуфт, ки “ту ба по хез, шуд, ман худам туро ба Душанбе мебарам”. Умуман, бовар дошт, ки сиҳат мешавад. Моро ҳам бовар мекунонд…

— Агар Бахтиёр имрӯз бо мо мебуд…

— Вақте ман ба Берлин омадам, Бахтиёр як рӯз дар беморхона буд. Баъд хонааш овардем. Вақти аз беморхона ба хона омадан аз оинаи мошин ба ман ҳама ҷоро нишон медод. Чун ба хона расидем, гуфт, ки ту ба ман аз мағоза қаламу коғаз оварда метавонӣ? Модараш гуфт, ки «ба ту чӣ лозим ҳамон ручкаву фаламастер?». Бахтиёр хандида, гуфт: “Даркор аст, охир”. Дар варақе навишт, ки чӣ гуна қаламу коғаз биёрам. Пурсидам, ки “ягон чӣ барои хӯрдан ҳам биёрам?”. Гуфт, ки “майлаш, питсо биёр”. Рафтам, питсо наёфтам ва аз тарабхонаи ҷопонӣ биринҷу моҳӣ гирифтам. Вақте омадаму бастаҳоро мекушодам, аз ҷой нимхез шуд ва пурсид, ки “ош пухта истодаед?”. Ман гуфтам: “Дилат ош мехоҳад? Майлаш, ман ҳозир ош мепазам”. Бахтиёр хандид: “Не, напаз, ман фақат гуфтанӣ будам, ки ба димоғи ман бӯи ош расид… Намехӯрам, напаз, фақат гуфтанӣ будам, ки бӯи ош омад”.

Ин воқеа ҳеҷ гоҳ аз ёдам намеравад. То ҳозир пушаймонам, ки чаро ҳамон ҷо ба не гуфтанаш нигоҳ накарда, ош напухтам. Кош мепухтам…

Бубинед, Бахтиёр ҳатто дар бистари марг қаламу коғаз дар даст дошт. Мехост ба Тоҷикистон биёяд, дар кишвараш филмҳо ба навор гирад. Шоҳкорҳо кунад. Дилаш пур аз умеду орзуҳо буд. Аммо умр вафо накард. Ҳазорон орзуи амалинашудаашро бо худ ба хок бурд. Аммо, ба ҳар сурат, ному ёди Бахтиёр ҷовидонист. Филмҳои “Братан”, “Қош ба қош”, “Падари маҳтобӣ”, “Дар интизори баҳр” номи Бахтиёр Худойназаровро ҷовид хоҳанд кард…

Мусоҳиб:

Маъруф САФОӢ

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube