Ахлоқ бояд бар илму ҳунар ҳукумат кунад

(Вокунише ба «Ташреҳ»-и профессори ӯзбек Шамсиддин Камолиддин)

Мағрур будан ба дониши худ бадтарин навъи нодонӣ аст.

Ҷорҷ Тейлор

Каме ақли солим ва диди амиқтаре нисбат ба мардуми худ дошта бошем, он вақт хоҳем дид, ки яке аз мазлумтарин миллатҳои рӯйи дунёи имрӯз, тоҷиконанд, ки ҳам акнун доранд умедҳояшонро мекушанд. Гоҳе бар ин андешаам, ки ки кӯшишҳои масъулин ва талошҳои аҳли зиё барои дифоъ аз номус ва эътибори миллӣ мекунанд, фақат ва фақат мурдоби маргборанд.

Чаро дидагонро бар рӯйи воқеъиятҳо баст? Зиллатҳои ғарибони миллати тоҷик дар Русия ва кишварҳои дигари собиқ шӯравӣ дар ҳоли вусъат аст.

Беиродагиамон сабаб шуд, ки миллати бечора мавриди тамасхур дар саросари ҷаҳон воқеъ гардид. Адами ҷасоратамон боис шуд, ки миллати бепаноҳ мавриди таҳқири миллатҳои дигар қарор гирифт. Забонкӯтаҳиамон боис шуд, ки ғурбатзадагони мискин табдил ба беарзиштарин ғуломони миллатҳои дигар шуданд. Акнун, шоҳидем душному таҳқирҳои ғосибони хоки аҷдод аз сарҳади адабу одоб убур карда ба ҳадди зӯроварӣ расидааст.

Ангор, ки давлати ҳуқуқбунёди миллӣ ҳеҷ чизеро намебинаду намешнавад ва ҳеҷ касе ҳам вазоиф ва корҳои аслии худро барои миллат анҷом намедиҳад. Мо худ мегузорем, ки таҳқир шавем. Мо худ мегузорем, ки аз паҳнои таърих ва аз саҳнаи ҳастӣ маҳв кунанд. Дар ҳақиқат, миллате таҳқир мешавад, ки мегузорад таҳқир шавад.

Аз сарҳади ғурур то саҳрои нафрат

Кишваре, ки дорои пуштвонаи бебок нест, мардумонащ тарсу ва олимонаш буздил мешаванд. Сиҳати ин ҳикмат аз мазмуни навиштаҳои як тан аз олимони маъруфи таърихшиноси ӯзбек профессор Шамсиддин Камолиддин пиромуни иродаву ҷасорати раёсати Академияи улуми Тоҷикистон пайдост, ки мегӯяд:

«Хотя таджики не имеют никакого отношения к истории Саманидов, в 2009 г. при встрече в Ашхабаде я дал первоначальный вариант моей книги таджикским ученым, а именно зам. директора Института востоковедения АН Таджикистана Ф. Бобоеву, который был там вместе с вице-президентом АН Таджикистана. Тогда я сказал, что хотел бы получить от них отзыв на мою работу. Но так и не дождался. Если бы они тогда написали отзыв, возможно, я учел бы их замечания, и моя книга была бы издана не за рубежом, а в Узбекистане. Наверное, в то время в стране «истинных арийцев» и «махрового национализма» не было ученого, который мог бы написать такой отзыв. книга была бы издана не за рубежом, а в Узбекистане. Наверное, в то время в стране «истинных арийцев» и «махрового национализма» не было ученого, который мог бы написать такой отзыв.».

Чунон гуфта шуд, нависандаи мутуни фавқ — муаррихи ӯзбек Шамсиддин Камолиддин мебошад, ки дар ҷадидтарин маҷмӯъаи таҳқиқоти муҳаққиқини Ӯзбекистон, ки авохири соли ҷорӣ таҳти унвони «Согдийский сборник. Выпуск 5. Новейшие исследования по истории и истории культуры Согда в Узбекистане») аз сӯйи интишороти LAP ба чоп расидааст, ироа карда. Албатта, нақду баррасии муҳтавои мақолоти гирдоваришуда арзишеро дорост, агарчӣ он худ мавзӯъи ҷудост. Вале дар ҳоли ҳозир метавон гуфт, ки теъдоде аз мақолот орӣ аз таъсири идеолужик ва рӯҳияи пантуркизмиҷадиди ӯзбекӣ нестанд. (Бахусус навиштори бахши 4, С. 58-68).

Мавзӯъе, ки мавриди вокуниш дар ин навиштор қарор гирифт, на баҳси илмӣ, балки мавӯъи риъояти ахлоқ дар илм бархоста аз бахши «Ташреҳ»-и профессор Шамсиддин Камолиддинаст. (С. 69-82). Ин бахш дар воқеъ, кӯшиши ин муҳаққиқи ӯзбек дар ҷиҳати дифоъ диди худ, ки гӯйӣ, ки дудмони Сомонӣ насаби туркӣ доштаанд, будааст. Он гуна, ки аз иқтибоси оварда, пайдост, барои профессори ӯзбек муҳимм ин нест, ки дигарон чӣ мегӯянд, балки муҳимм ин аст, ки аз ҳар роҳе андешаи хому нопухтаашро барои дигарон таҳвил бидиҳад.

Пӯшида ҳам нест, пас аз нақд, эҳсоси зиллати донишаш чунон вуҷудашро фаро гирифта, ки дар «баҳси илмӣ» русуми адабро фаромӯш карда, ба ҳадде, ки аз роҳи таҳқиру душноми дигарандешон мехоҳад хешро аз силки мудоъифини ҳақиқати таърих муаррифӣ намояд.

Он чӣ иқтибос оварда шуд, танҳо як намунаест аз «диди илмӣ»-и донишмандест, ки гӯё беш аз даҳ сол рӯйи таҳқиқи таърихи давраи Сомониён кор мекунад ва чунон меболад, ки осори мутаъаддиде ба аслитарин забони илм дар кишварҳои Урупо ва Амрико ҳоли ироа додан аст.

Ва аммо хоҳем диди, ӯ олимест, ки пиндораш аз гуфтору амалаш ҳам ҷудост. Ошкоро метавон мушоҳида намуд, ки ин доктори илмҳои таърих ва профессор, ки хешро аз зумраи муаррихини «фарҳехта ва боадолати Ӯзбекистон» медонад, боифтихор дидагони хирадашро дар баробари ваҳшонияти хунхортарин фарди таърих — амир Темур баста, вале аз ғазаб бар рӯйи равони академик Р. Масов метозаду аз хашм селоби нафрин бар сари адолати таърих мерезад.

Ӯст, ки бо қалами заҳрнокаш аз шахсияти додгари таърих як фарди хашини имрӯзро халқ менамояд ва бидуни ин ки таъммуле бар андешааш дошта бошад, фарди бузурги миллатеро «миллатгарои фошист» мехонад. Ба навиштаҳои зайл таваҷҷӯҳ фармоед. Ба ҷойи ин ки посухи илмӣ бар эродҳои тараф бидиҳад, бешармона, рӯйи рӯҳи рафтагон метозад. Чунончӣ, ӯ менависад:

«Я называю его «рецензентом» в кавычках, потому что это не рецензия, а набор беспочвенных обвинений и оскорблений, написанный по политическому заказу в духе «работ» главного идеолога фашиствующего таджикского национализма Р. Масова.». (С. 69).

Набояд аз суханони ин маддоҳи хунрезиҳо, ки тамоми вуҷудаш пур аз нафрат нисбат ба миллати тоҷик аст, шокӣ бошем.

Дареғо, мо фақат дар ҳунари санг андохтан ба якдидгар моҳирем, вале дар баробари хамалот ва тавҳинҳои бегонагон оҷизу лолем. Мусаламман, замоне, ки масъулини илму фарҳанг ва ҳомиёни идеулужики кишвар дар баробари таҷовузҳову таҳқирҳо хомӯшанд, ҷасорати беномусони муқобил бештар мешавад.

Зимнан, зикре аз наҳваи пиёда кардани идеулужик дар кишвари Ӯзбекистони навин бамаврид аст. Дар мисоли таблиғот ва пуштбониҳои давлати бародари Ӯзбекистон» аз ҳарзаҳои ин идеологи «меҳанпараст» анҷом мешавад, метавон асли рӯҳи идеулужики кишвари Ӯзбекистони имрӯзро шинохт. Воқеъият ин аст, ки сиёсатмадорон ва масъулини кишвардорӣ бо сухан дарахти дӯстӣ бар хоки бародарон менишонанд, вале дар амал мегузоранд, ки «муфтахарони бародаронашон» қабрҳои бузургони миллати дӯст ва бародарро дар хоки беэҳтиромӣ бармекананд.

Таърифҳои бемавқеъ ва таъкидҳои мукаррари ин фарди мағрур мабнӣ бар ин ки ӯ мутахассиси шумори аввал дар сомониёншиносӣ аст, шояд дар назди масъулини меҳани тоҷикон арзише надошта бошад, вале посух додан бар иддаъоҳои «илмӣ»-и ӯ ва маҳкум кардани ҳар навъ таҳқираш вазифаи аҳли илми меҳан, пеш аз ҳама барои муаррихин ва мусташтриқини бовиҷдон аст.

Ба ҳангоми накӯҳиш ба чуз зиёнаш ба баҳраи он низ бояд андешид. Гуфтаанд, ки фасеҳтарин забон амал аст, вале афсӯс, донишмандони мо ҳам забонашро буридаанд ва ҳам амалашонро. Ангор, ки онон ба нирӯ ва тавони худ бовар надоранд.

Пурсидан равост. Намояндагони муфтахари илми миллат, ки дар Тошканд дасти ин муҳаққиқи овозадорро фишурда ва «китоби табаррук»-и эшонро дар мавриди асл ва насаби Сомониён ба Тоҷикистон армуғон овардаанд, ба чӣ длел то ин замон нисбат ба шиддати амвоҷи таҳқироти «бародарон ҳамсоя» мӯҳри хомӯшӣ бар лаб мезананд? Чӣ гуна ва аз чӣ роҳе ин «бехабарон» дар Раёсати таъйинот ва тасмимоти идеулужики кишвару миллат қарор гирифтаанд?

Посух метавонад яке бошад ва он вуҷуди кибри бемавқеъест. Инон ғурури миллӣнадоранд, вале баҳри ғурур зиндагӣ мекунанд. Кош медонистанд, ки доноён ва сиёсатмадороне, ки вазоифи худро фидои тамоюли дили хеш мекунанд, бахши бузурги миллати худро бадбахт кардаанд.

Худпарастон ҳаргиз бар нодонии худ қоил нестанд, балки сукути хешро дар баробари амвоҷи таҳқирот, ки бар сари миллат мерезанд, айни дурандешии давлат мепиндоранд. Оқилони улум ҳам намехоҳанд бифаҳманд, ки такаббури беҷо охирин ҳадди аҳмақист. Кай бар фиребҳои худ ҳавосе медошта бошем? Воқеан, дар сарзамине, ки кибр ҳоким аст, фикр ояи фотеҳа мехонад.

Нажодшиноси нажодпараст

Дар ҳақиқат нотавонтарин донишманд онест, ки нирӯ ва тавонии дарунии худро ба рӯйи дигарон мекашад. Дар ботини маърифати ин профессор, на ҷасорат, балки ҳисси нафратангезе нуҳуфтааст. Ин марди худбину бадандеш ҳаргиз ба худ нек намеандешад, ки бо корбурди ибороте, чун: «фашиствующий таджикский национализм», «истинные арийцы», «махровый национализм» ва ғ., на як тан аз аҳли имл, балки тамомии миллати тоҷикро дорад тавҳин мекунад! Оре, касе, ки роҳи саводомӯзиро осон бипиндорад, чун касби донишу эътибор кард, пок девона мешавад.

Истеъдоду дониши ин муҳаққиқи таърихи Сомониён дар хидмати сиёҳ кардани самти куллӣ ва идеулужики давлати имрӯзи Тоиҷикистон аст, ки ӯ зимни маҳкуми андешаҳои илмӣ ва маърифатӣ, аслитарин диди хешро ин гуна ташреҳ менамояд. Таваҷҷӯҳ фармоед:

«К сожалению, это свойственно и некоторым другим представителям таджикской интеллигенции (манзури муаллиф аз онҳое, ки барои тақвияти ҳуввияти миллӣ талош меварзанд, аст — Б.Л.), с которыми мне приходилось встречаться. Их умы буквально заражены антиузбекской истерией и оголтелым национализмом. Но это ни в коем случае не относится ко всем, и тем более, к простым людям, которых мало интересуют граничащие с расизмом и фашизмом националистские установки идеологической пропаганды Таджикистана.» (С.73).

Бар пояи гуфтаҳои боло ва зайли муаллифи мавриди назар, агар гӯем, ки гоҳе хӯйи ҷангҷӯёна ҳатто баъд аз қарнҳои қарн дар афкору андеша ва асбоби зӯроварии муфтахарони илмашон ҳувайдост, иштибоҳ накардаем. Нафрати ин донишманди ӯзбек ҳамон хашму ғазабаш аст, ки рӯйи ҳам анбоштааст. Ӯ зимни ин ки аз худ «қаҳрамони аср»-ро метарошад, таъкидвор мегӯяд, ки гӯйӣ ин ки мусаббаби аслии бадбахтиҳои миллати ӯзбек дар даҳаи 30-и қарни гузашта талошҳои аҳли зиёи тоҷикон бошад. Таваҷҷӯҳ фармоед:

«Потому что наши постсоветские официальные рецензенты по привычке опасались бывших сталинских репрессий 30-х годов прошлого века, когда таджикские националисты, служившие интересам русских коммунистов, под предлогом большевистских лозунгов подставляли под расстрел узбекских интеллектуалов, обвиняя их в «пантюркизме» и «панисламизме», в результате чего была уничтожена почти вся узбекская интеллигенция».

Ва ташреҳи махсусе олуда бо кинояи оби ғурур пиромуни маънии вожаи «тоҷик» менамояд:

«Здесь и далее термин таджик используется не в этническом, а этно-политическом значении, т. е. под «таджиками» имеются в виду только персоязычные граждане Таджикистана, а под «таджикскими националистами» — основатели Таджикской автономии и их последователи нынешнего времени, которые называют себя «истинными арийцами». (С.70).

Бешарафон рӯ надоранд. Бо ин ҳама тавҳин нисбат ба миллати мазлуми таърих, бо камоли пурӯйӣ ва кинояи заҳромези хеш тавсия медиҳад то «осори гаронбаҳои таърихӣ»-ашро дар Тоҷикистон нашр намоянд. Ӯ гӯйӣ ин ки ниқоби берӯӣ бар рӯи хеш кашида бошад, дақиқан ин гуна менависад:

«Теперь осталось только перевести мои статьи (или всю книгу) на «арийский», т. е. «таджикский» язык, и издать их в Таджикистане. Впрочем, если «истинные арийцы» и после этого будут продолжать считать Саманидов своими предками, у меня нет никаких возражений. Каждый человек имеет право придерживаться своего мнения, но никто не имеет права навязывать свое мнение другим.» (С.82).

Донишмандоне, ки додгару андешаманд бошанд, ҳаргиз бадхӯ намешаванд. Дар як матни кӯтоҳе, ки шомили 13 сафҳа асту ҳеч рабте ба масоили таърихи ақвоми ориёӣ ё идеулужики нажодпарастӣнадорад, ин нажодшиноси шумори аввали Ӯзбекистон ҷиҳати ҳамалоти худ ибороти заҳромезеро чун: «истинный ариец» ё «истинные арийцы» беш аз даҳ бор истифода менамояд. Андешаи ҳар кас нишонаи шахсияташ аст.

Рӯбоҳе мехоҳад шер бошад

Макри маккор беш аз фикраш аст. Профессори мо мехоҳад бо ташриф овардану баргузории суханрониҳои хеш дар донишгоҳҳои мухталифи урупоӣ хуни илми сомониёншиосиро дарбиёварад. Ӯ бо ҳавобаландие, ки фақат хосси хӯйи мутакаббирин аст, мегӯяд:

«Тем не менее, я не намерен останавливаться, и в следующем году планирую прочитать еще одну или две лекции в зарубежных университетах. Потому, что эти научные дискуссии приносят мне большую пользу: позволяют выявлять слабые стороны в моих подходах и интерпретациях, помогают находить новые материалы по исследуемому вопросу, открывать новые аспекты для дальнейших исследований по истории Саманидов.».(С. 82).

Ин донишманди мағруру дурӯғпардоз бехабар аз маъонии ҳикматҳои зиндагист, ки яке ин аст, ки мефармояд: агар илми олим аз роҳи ростин набошад, ҳаргиз эҷоди ҳақиқат намекунад.

Он гуна, ки омад, нақд ва баррасии назароти шабеҳилми ин муҳаққиқи ҳуққабоз дар ҷойи дигаре муфассал хоҳад омад, вале он чӣ дар интиҳои ин матлаб мебояст зикр шавад ин аст: олиме, ки мехоҳад фазилати имли таърихро бишносад, нахуст бояд худашро бишносад!

Бо ин ҳамаи ироаи «эъҷоз»-и ҳамоқату фазлу ҳунару донишаш, ки дар хидмати тақвияти ҷаҳолат аст, ӯ боз ҳамтавққӯъ аз пойдории рӯҳияи «таҳаммулгароӣ» дар кишвараш дорад. Ӯ мефармояд:

«В Республике Узбекистан, в которой нет места граничащим с расизмом и фашизмом идеологическим установкам о национальной исключительности какой-либо группы населения, а главное и решающее значение имеет фактор толерантности.» (С. 82).

Дурӯғӯён ҳамеша гирифтори дурӯғҳояшон хоҳанд шуд. Ва аҷаб аз ин аъҷубаи илм набояд кард, зеро ки ӯ бо ин ҳама пиндору и гуфтораш оташи ҷаҳаннамро сӯзонтар мекунад.

Он чӣ оварда шуд фақат намунае аз вусъату умқи дониш ва тарзи тафаккури яке аз муфтахаритарин олим ва «муаррихи забардаст»-и Ӯзбекистон аст, ки ғолибан, аз номи мардуми азизи кишвараш садо баланд менамояд.

Гоҳ лозим аст, ки донишмандони кишвар дидагони ақлу хушро бишӯянд, зеро мубаллиғони муғризу боғараз бо либоси муаллимон дар каминанд.

Орзу дорам, ки донишмандони улуми инсонӣ, бахусус ҳомиёни илми таърихи кишвар бояд муроқиби афкор ва амалҳои худ бошанд, чаро ки зеҳни рақибони улум мисли ақрабаки соат ҳамеша дар ҳоли ҳаракат аст. Сиёсатмадорон низ бояд ҳар рӯз бо андешаҳо ва амалҳои созанда вориди кор бишаванд.

Ва аммо ба мардум бояд бифаҳмонд, ки ба донишмандон ва сиёсатмадорони кӯчаке, ки бузургашон кардаанд, набояд умед бандад, зеро ки одамони ношоиста наметавонанд корҳои шоистаеро анҷом бидиҳанд. Фақат афроди кӯчаканд, ки аз хушиҳои кӯтоҳҳангом хушнуданд.

Иштибоҳи бузург ин аст, ки фурсати муносибро аз даст бидиҳем. Агар мехоҳем ҳақиқати таърихро зинда кунем, нахуст бояд ҳақиқатро дифоъ кунем. Бепарвоии ҳукумат аз таҳоҷумҳои маънавӣ ва сукути аҳли илму адаб дар баробари таҷовузҳои илмӣ ва иттилоъотӣ на бар нафъи мардум аст ва на бар суди ҳукумат.

Нек бояд донист, агар ки посухҳои шикананда бар иддаъоҳои ҳарифони дӯстнамо дода нашавад, дер ё зуд ба шаррашон гирифтор хоҳем шуд.

Луқмон Бойматов, муаррих

(Бознашр аз «Ахбор»)

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube