Тақвими рӯз: Аз таъсиси ҶМШС Тоҷикистон то таъсисёбии “Рейтерс”

Шахсиятҳои маъруфи зерин дар ин рӯз таваллуд шудаанд:

Мумтоз УСМОНОВ (1942), 80-солагии зодрӯзи тарҷумон, доктори илми филологӣ.

Светлана МУҲАММАДОВА (1952), 70-солагии зодрӯзи доктори илми биологӣ, профессор.

Фарҳод ДЕҲОТӢ (1942-1998), 80-солагии зодрӯзи арабшинос, олими

соҳаи филология.

Қадамҳои нахустин баҳри расидан ба давлати миллие бо номи Тоҷикистон

14-уми октябри соли 1924 дар натиҷаи таъйиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои шӯравии Осиёи Миёна дар ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон аввал бо номи Ҷумҳурияти Сусиолистии Шӯравии Мухтори Тоҷикистон (ба хати лотинӣ Çumhūrijati Sūsiolistiji Şūraviji Muxtori Toçikiston) (ИҶШС) таъсис ёфт. ҶМШС Тоҷикистон иборат аз вилоятҳои Қаротегин (Ғарм ва Дарвозу Ванҷ), Кӯлоб, Қӯрғонтеппа, Ҳисор, ноҳияи Панҷакент (ва Фалғар – ноҳияи Айнӣ), ноҳияи Ӯротеппа (ва ноҳияи Куҳистони Мастчоҳ) ва қисман ноҳияи Сариосиё (аз ҳисоби Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро) ва 12 ноҳия буд.

Кумитаи инқилобии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар маҷлиси якуми худ, ки 9-уми декабри соли 1924 дар шаҳри Тошканд баргузор шуд, масъалаҳои тартиби ба таври расмӣ эълон кардани таъсисёбии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон, ба шаҳри Душанбе кӯчида омадани ҳайати ҳукумат, тасдиқи сохтори дастгоҳи ҳукумат, буҷети ҷумҳурӣ ва дигар масъалаҳои муҳимтарин, аз ҷумла масъалаи муайян намудани маълумоти мушаххас оид ба шумораи аҳолии ба ҳайати ҷумҳурӣ дохилшаванда, ҳудуди Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон, ки ба Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамроҳ карда мешуд, дар бораи расонидани ёрӣ ба хоҷагиҳое, ки аз ҷанги босмачигарӣ зарар дидаанд ва ғайраҳоро муҳокима кард. Ҳангоми муайян кардани сохтори ҳукумати ҷумҳурӣ махсус қайд карда шуд, ки бояд «дар навбати аввал Комиссариати халқии корҳои дохилӣ, Раёсати сиёсии давлатӣ (ГПУ), Комиссариати молия, Комиссариати маориф, Комиссариати адлия ва прокуратураи давлатӣ ташкил карда шаванд». Ҳамин тавр Комиссариати халқии адлия яке аз аввалин комиссариатҳое буд, ки дар Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ташкил карда шуд.

Вилояти махсуси Помир, ки пештар ба ҳайати Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Туркистон дохил буд, ба Вилояти Мухтори Бадахшони Куҳӣ табдил дода шуд ва 2-юми январи соли 1925 ба ҳайати ҶМШС Тоҷикистон ҳамроҳ гардид. Масоҳати Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон 135 620 км², аҳолӣ 739 503 нафарро ташкил мекард. 29-уми апрели соли 1929 дар анҷумани II Шӯроҳои ҶМШС Тоҷикистон Конститутсияи ҷумҳурӣ қабул шудааст.

Қаҳрамоние, ки Конибодому конибодомиён нишон доданд, дар таърихи навини тоҷик бемисл аст. Феврали соли 1925 конибодомиён поезди Раиси ВСИК Михаил Калининро, ки ба самти водии Фарғона ҳаракат мекард, нигоҳ дошта, аз ӯ хоҳиш карданд, то волосташонро ба Тоҷикистон бипайванданд ва ё мухторият бидиҳанд, зеро онҳо тоҷиканд. Конибодомиён бо ин амалашон на танҳо Конибодомро, балки Исфараву деҳаҳои тоҷикнишини атрофро наҷот доданд. Дертар сарварони ин иқдом Аъзам Нодиров ва Маҳмудҷони Ашурмуҳаммадзодаро – Маҳмудҷон ревком (падари асосгузори филмҳои мазҳакавии тоҷик Муқадас Маҳмудов) баҳри амали густохонаашон ба лагерҳои сталинӣ партофтанд, Аъзам Нодиров дар он ҷон дод.

16-уми октябри соли 1929 Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ба Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон табдил дода шудааст. 5-уми декабри соли 1929 Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ба ҳайати ИҶШС қабул шудааст.

Аз сиёсати Тоҷикистон:

Имрӯз Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи сарони давлатҳои ИДМ, ки дар шаҳри Остонаи Қазоқистон баргузор мегардад, иштирок хоҳад кард. Ҳамзамон нишасти сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ+Русия дар назар аст. 

Аз таърихи Тоҷикистон:

– 14-уми октябри соли 1924 ҶШС Тоҷикистон дар ҳайати ҶШС Ӯзбекистон таъсис ёфт.

– Соли 1948 Шӯрои иттифоқҳои касаба (Совпроф)-и ҶШС Тоҷикистон таъсис ёфт.

– Соли 2009 Парлумони Тоҷикистон тағйироту иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи вазъи ҳуқуқии шаҳрвандони хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро тасдиқ кард, ки тибқи он шаҳрвандони хориҷӣ ҳуқуқи хариди манзил дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистонро надоранд.

– Соли 2011 Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба барандаи медали биринҷии Чемпионати ҷаҳон оид ба бокс Анвар Юнусов мошин туҳфа кард.

– Соли 2017 кормандони Оҷонсии зидди фасод дар Душанбе як соҳибкори маъруф, раиси ширкати “Умед-88” Раҷабалӣ Одинаевро боздошт карданд.

– Соли 2018 дар ТВ “Кӯлоб” дар шаҳри Кӯлоб нахустин радио дар минтақа – “Радиои Кӯлоб” ба кор шуруъ кард.

– Соли 2020 Тоҷикистон муҷозот барои барангехтани кинаву адовати миллиро коҳиш дод.

Имрӯзи таърихи ҷаҳон:

– Ҳамасола 14-уми октябр дар саросари ҷаҳон Рӯзи ҷаҳонии стандартҳо ё Рӯзи умумиҷаҳонии стандартизатсия таҷлил мешавад. Санаи байналмилалӣ барои ҷалби таваҷҷуҳи мардум ба аҳамияти амалҳои марбут ба эҷоди стандартҳои ягона пешбинӣ шудааст. Дар ин рӯзи соли 1946 дар Лондон конфронси созмонҳои миллии стандартҳо кушода шуд. Натиҷаи кори онҳо қарор дар бораи таъсиси Созмони байналмилалии стандартизатсия (ISO) буд.

– Никита Сергеевич Хрушёв 14-уми октябри соли 1964 аз вазифаи Котиби Якуми КМ КПСС ва Раиси Совети Вазирони СССР озод карда шуд. Бо хамин давраи таърихи советӣ, ки бо номи «давраи Хрушёв» машҳур буд, ба охир расид. Дар ҳақиқат ин давра аз соли 1953 то соли 1964 давом кард. Истеъфои Хрушёв дар услуби классикии «табаддулоти қасрӣ» сурат гирифт, ки атрофиёни роҳбари ҳизб дигар ба сиёсати ӯ, дурусттараш, идеяҳои беандоза ва услуби амалисозии онҳо тоқат карда натавонистанд. Никита Сергеевичро, ки дар ин лаҳза дар рухсатӣ буд, ба Москва даъват карда, аз вазифаи Котиби Якуми КМ КПСС ва рӯзи дигар аз вазифаи Раиси Совети Вазирони СССР озод карданд. Дар тафсири расмии қарор чунин омадааст: “… бо сабабҳои саломатӣ”…

– 14-уми октябри соли 1851 дар Лондон агентии иттилоотии “Рейтерс” таъсис ёфт. Муассиси агентии Reuters (яке аз бузургтарин агентиҳои иттилоотии имрӯза) Пол Ҷулиус Рейтер мебошад. Reuters аз фиристодани паёмҳо тавассути кабӯтарҳои интиқолдиҳанда байни Брюссел ва Аахен оғоз кард ва сипас барои ин кор хати телеграфии Фаронса-Белгияро истифода бурд. Баъд вай идораи телеграфро кушод, ки телеграммаҳо, асосан мазмуни тичоратӣ мефиристод. Қадами навбатӣ интиқоли хабарҳои сиёсӣ барои баъзе рӯзномаҳои Аврупо буд. Аз соли 1858 инҷониб Reuters таъминкунандаи асосии ахбор ва иттилооти тамоми рӯзномаҳои асосии Лондон, аз ҷумла The Times буд. Соли 1878 Рейтер ба нафака баромада, роҳбарии агентиро ба писараш Ҳерберт Рейтер супурд, ки вай кори падарашро бомуваффақият давом дод. Пас аз марги Ҳерберт, агентӣ аз як тиҷорати оилавӣ ба бузургтарин ширкати иттилоотии оммавӣ табдил ёфт.

– 179 сол пеш дар ин рӯз аввалин бор «Марши арӯсӣ»-и Менделсон намоиш дода шуд. 14-уми октябри соли 1843 дар Потсдам нахустнамоиши «Орзуи шаби тобистона» аз рӯи пиесаи Шекспир баргузор шуд. Бори аввал Менделсон ҳамчун марши арӯсӣ ҳангоми тӯйи Дороти Кэрю ва Том Даниел дар Британияи Кабир дар соли 1847 истифода шудааст. Пас аз 15 сол, соли 1858 он дар тӯйи шоҳи Пруссия Фредерик Вилями IV ва шоҳзодаи инглис Виктория Аделгейда, духтари калонии малика Виктория иҷро шуд. Марш номи Менделсонро абадӣ гардондааст: имрӯз кариб ягон никоҳ бе садои тантанавии оҳанги ӯ анҷом намеёбад.

– 96 сол пеш китоби Алан Милн «Винни Пух»-ро нашриёти Лондон нашр кард. Ҳаҷвнавис ва драматурги машҳур пас аз он ба эҷоди он шуруъ кард, ки 21-уми августи соли 1921 ба писараш Кристофер Робин ба муносибати зодрӯзаш як хирси пур аз партовро дод. Саргузаштҳои Винни ва Кристофер Робин ба мутолиаи дӯстдоштаи наслҳои бисёр кӯдакон табдил ёфтанд, онҳо ба 25 забон (аз ҷумла лотинӣ) тарҷума шудаанд, ки бо даҳҳо миллион нусха нашр шудаанд. Ба шарофати аз нав нақл кардани «Винни Пух» ва «Ҳама чиз» аз ҷониби Борис Заходер ва баъд филмҳои студияи «Союзмультфильм» Винни Пух дар Русия маъруфияти зиёд пайдо кард.

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube