قصر دیوشتیچ‌را در پنجکینت قدیم جستجو دارند

باستان‌شناسان در حدود پنجکینت قدیم قلعه احتمالی دیوشتیچ‌را پیدا کرده‌اند و کارهای حفریاتی در آن آغاز شده است.

 این نکته‌را فرهاد رحیمی، رئیس آکادمی علوم تاجیکستان ضمن نشست مطبوعاتی به خبرنگاران ارائه کرد و مارا به شهر پنجکینت، به پایگاه باستان‌شناسی پنجکینت قدیم برد، تا ببینیم که شاه دیوشتیچ در چه قصری اقامت می‌کرد.

 موزه‌-ممنوعگاه

 پنجکینت قدیمی در قسمت جنوب و شرقی شهر پنجکینت حاضره در بلندای 900 متر از سطح دریا در ساحل چپ دریای زرافشان واقع است. به نوشته مورخان، پنجکینت قدیم در عصر 5 میلادی بنیاد شده، طی مدت 300 سال به عنوان شهر اشرافان، کاهنان،  تاجران و هنرمندان در سلسله راه بزرگ ابریشم رشد و نمو کرده است. در عصر 8 لشکران استیلاگران عرب پنجکینت باستانی‌را تصرف کرده، آن‌را آتش زده، به خاک یکسان کردند.

 عصمت‌الله رحمت‌الله‌اف، خادم ارشد علمی پایگاه باستان‌شناسی پنجکینت-سرزم می‌گوید که شهر پنجکینت باستانی سال 1946 از جانب باستان‌شناس معروف اتحاد شوروی الکساندر یورویچ یکوبفسکی کشف شده، اما تا حال در این جا گنجینه‌های قدیمی و طلا و جواهرات پیدا نشده و به همین دلیل این شهر باستانی حفریات و مورد آموزش همه‌جانبه قرار نگرفته است. رحمت‌الله‌اف تأکید کرد، خرابه‌های باقی‌مانده از آن شهادت می‌دهد که این شهر اشرافزاده‌ها، ثروتمندان، کاهنان، تاجران و هنرمندان بوده است. زیرا بیشتر بناهای این شهر باستانی دو یا سه آشیانه داشته و از منزل پایانی به بالا توسط راهرو پرپیچ و تاب می‌برآمدند. همچنین، در شهر باستانی قصر شاه، دو عبادتگاه یا معبد و چند بازار واقع بوده است. از سوی دیگر، به گفته مورخ تاجیک، در شهر پنجکینت باستانی 100 عدد دیوارنگاری و مجسمه‌های خرد از گل و چوبی خداهای قدیمی یافت شده‌اند که تا حال رنگ‌های قدیمی‌شان حفظ شده‌اند.

عصمت‌الله رحمت‌الله‌اف گفت، طبق مأخذهای خطی دوران سغد قدیمی قصر شاه دیوشتیچ در قسمت چپ شهر، در بلندی واقع گشته و در بین دریاچه‌ای جاری می‌شده است. قصر شاه در سه طبقه قامت افراخته، در آنجا شاه با اهل خانواده‌اش و مقربانش زندگی می‌کرده است. دیوارنگاره‌ها از آن حکایت می‌کنند که شاه دیوشتیچ در تالار قصر سفیران و مهمانان بلندپایه خارجی‌را پذیرایی کرده و بزمها برگزار می‌کرده است. حالا این همه در زیر قبط بزرگ خاک محفوظ بوده، شهر پنجکینت قدیمی موزه‌-ممنوعگاه دولتی اعلام شده است.

 دیوشتیچ که بود؟

 دیوشتیچ یکی از شاهان یا اخشید واپسین سغد سمرقند، حاکم پنجکینت، قهرمان مبارزه آزادی‌خواهی سغدیان ضد استیلاگران عرب محسوب می‌شود. دیوشتیچ سال 720 همراه شاه سغد غورک و حاکمان استروشن و شهرستان و خجند و فرغانه در شورش آزادی‌خواهی سغدیان ضد استیلاگران عرب شرکت کرده است.

 عصمت‌الله رحمت‌الله‌اف، خادم ارشد علمی پایگاه باستان‌شناسی پنجکینت-سرزم می‌گوید که سال 722 لشکرکش عرب سعید الحراشی از شهر سمرقند با لشکر 10 هزارنفره برای تصرف پنجکینت حمله کرده است. شاه دیوشتیچ تنها 500 سرباز داشته و امکان مقاومت با لشکر عرب‌را نداشته است. به این دلیل دیوشتیچ با اهل خانواده و موقربانش به قلعه‌ای در کوه موغ پناه می‌برد. رحمت‌الله‌اف گفت، طبق معلومات یادگاری‌های کتبی دوران سغد پس از دو ماه محاصره قلعه که موجب گرسنگی شده بود، دیوشتیچ برای کفالت حیات اهل خانواده و نزدیکانش با سرلشکر عرب الحراشی مذاکره کرده و خودرا تسلیم می‌کند. اما عربها به وعده خود خیانت کرده، سرور مدافعان سغدی دیوشتیچ‌را پاییز سال 723 در ربینجان وحشیانه به قتل رسانیده، سرش‌را به خلیفه عرب در عراق و دست چپش‌را به امیر خراسان سلیمان ابن ابوسوری که در تخارستان اقامت داشت، فرستادند.

عصمت‌الله رحمت‌الله‌اف، خادم ارشد علمی پایگاه باستان‌شناسی پنجکینت-سرزم

ضمناً، در میان 74 سند کتبی سغدی که سال 1932 در قلعه موغ در کوهستان موغ (استروشن حاضر) کشف شده بود، نامه‌های دیوشتیچ و معلومات در باره او موجود بود. در این نامه‌ها دیوشتیچ از حاکمان سغد، فرغانه، خجند، استروشن و شهرستان دعوت کرده است که بطور مشترک علیه استیلاگران عرب مبارزه کرده و کشوررا محافظت کنند. سال 720 اهالی منطقه‌های مرکزی سغد در یکجایگی نیروی جنگنده ترکها عربهارا از سمرقند راندند. در این میان اخشید سغد-غورک از ترس اعتبار روزافزون دیوشتیچ خیانتکارانه به طرف عربها گذشته، همراه آنها بر ضد رعیت خود جنگید. در نتیجه، دیوشتیچ شکست خورد و لشکر عرب پس از تصرف پنجکینت شهررا آتش زده و به خاک یکسان کردند.

در مورد سرنوشت خانواده دیوشتیچ از مأخذهای تاریخی معلوماتی باقی مانده است. طبق آن ترخون، پسر دیوشتیچ به دست عربها اسیر افتاده و به عراق انتقال یافته است. سه نسل دیوشتیچ در عراق زندگی کرده و در اوایل قرن 9 میلادی به خراسان برگشته‌اند.

 قصر دیوشتیچ کی رونمایی می‌شود؟

 فرهاد رحیمی، رئیس آکادمی علوم تاجیکستان در هفته گذشته در نشست مطبوعاتی گفت، امور حفریاتی برای از زیر خاک پیدا کردن قصر شاه دیوشتیچ از نو آغاز شده است. او افزود، در قسمت پایان پنجکینت قدیم، در بلندی نشانه‌های خانه بزرگی یافت شده‌اند که بطور گُلکاری شده و به احتمال نهایت زیاد قصر شاه دیوشتیچ است. عبدالرحمان پولاداف، خادم خرد علمی پایگاه باستان‌شناسی پنجکینت-سرزم گفت، در تابستان سال جاری در بلندی که گفته می‌شود در زیر خاک آن قصر دیوشتیچ جای گرفته است، امور حفریاتی دوباره آغاز گردید. به دلیل محدود بودن امکانات مالی کارهای حفریاتی شاید دو یا سه ماه ادامه‌ یابد. باستان‌شناسان تاجیک می‌گویند، با چنین سرعت ادامه‌ یافتن امور حفریاتی برای از زیر خاک بیرون آوردن قصر دیوشتیچ احتمال 20-25 سال لازم خواهد شد.

معابد زردشتی

پولاداف می‌گوید، پاره‌های ظروف سفالی و چینی، دیوارنگاره‌های رنگین ملاقات شاه دیوشتیچ با سفیران خارجی، بزم‌های شاهی، میدان نبردها که در جریان حفریات یافت شده‌اند، گواه آن است که در این بلندی خرابه‌های قصر دیوشتیچ واقع گشته است. همچنین، در این منطقه سکه‌‌های چینی، بیزانسی و یونانی پیدا شده‌اند که از تجارت گسترده پنجکینت قدیمی با ممالک خارجی حکایت می‌کند. به گفته او، قصر شاه از سه تالار ‌به اندازه 22 بر 12،5 متر و سه تالار خرد عبارت بوده است. نشانه‌های دیوارنگاره‌ها از آرایش رنگین تالارهای قصر و راهروها گواهی می‌دهد. مورخان تاجیک می‌گویند، بر اثر جنگها میان نیروهای سغدیان و لشکر عرب در سالهای 721-722 پنجکینت باستانی به کام آتش رفته، بیشتر قسمت‌های قصر شاه و دیوارنگاره‌ها عمداً خراب کرده شدند.

در پایان قصر دیوشتیچ دریاچه‌ای جاری می‌شد و حالا هم ساکنان پنجکینت از آب آن می‌نوشند. آن زمان میان قصر شاه و پنجکینت قدیمی پلی وجود داشته که شاه از طریق آن برای عبادت به معبد زردشتی می‌رفت. باستان‌شناسان تاجیک باقی‌مانده‌های این پل‌را پیدا کرده‌اند که این دلیل از وجود قصر دیوشتیچ در این منطقه گواهی می‌دهد.

 به گفته نور‌الدین سیف‌الله‌یف، رئیس بخش باستان‌شناسی پژوهشگاه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان، برای حفریات پنجکینت باستانی، از جمله، قصر شاه دیوشتیچ به مبلغ زیاد و کمک باستان‌شناسان خارجی نیاز است. در مرحله اول مبلغ حفریات از بوجه تاجیکستان اختصاص داده می‌شود. در نظر است در آینده از حساب مبالغ تشریف سیاحان خارجی به اماکن تاریخی پنجکینت برای ادامه‌ حفریات سرمایه پیدا شود. فعلاً باستان‌شناسان فرانسه و روسیه یکجا با تاجیکان در حفریات سرزم و پنجکینت قدیم فعالیت می‌کنند. ضمناً، بنا به اطلاع آثارخانه پنجکینت قدیم تنها در روزهای 3 و 4 آگوست حدود 100 سیاح خارجی از پنجکینت قدیم و سرزم دیدن کرده‌اند. بلیط پنجکینت قدیم برای سیاحان خارجی 10 سامانی ارزش دارد. در صورت افزایش تعداد سیاحان امکان دارد مبلغ قابل ملاحظه‌ای جمع‌آوری شود. سرزم که به فهرست آثار فرهنگی یونسکو شامل شده است، از قدیمی‌ترین شهرها در آسیای مرکزی به حساب می‌رود و به گفته باستان‌شناسان، 5 هزار سال پیش بنیاد شده است. طبق قرار حکومت تاجیکستان 5500 سالگی سرزم 12 سپتامبر سال 2020 در شهر پنجکینت تجلیل می‌شود. قاهر رسول‌زاده، نخست‌وزیر تاجیکستان رئیس کمیته تشکیل جشن 5500 سالگی سرزم تعیین شده، به هیئت کمیته تشکیلی وزرا و روئسای ئیسان کمیته‌ها شامل شده‌اند.

 مردان محمد

 دوشنبه-پنجکینت-دوشنبه، هفته‌نامه  “تاجیکستان”

Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube